کرونا، ویروسی که این روزها زیاد درباره آن می‌شنویم، به معضل جدی کسب‌وکارهای داخلی تبدیل شده است. ویروسی که نه‌تنها باعث ترس و اضطراب عموم مردم از مبتلا شدن به آن شده است بلکه کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ زیادی را نه در ایران که در تمام دنیا با چالش جدی بقا روبه‌رو کرده است.
شیوع این ویروس در ایران که از اوایل اسفندماه ۱۳۹۸ شروع شد، به دنبال خود تاثیرات متفاوتی را روی کسب‌وکارهای آفلاین و آنلاین گذاشت؛ بسیاری از کسب‌وکارها به‌خصوص آنهایی که در بخش‌های خدماتی فعال بودند کساد شدند.
برخی کسب‌وکارهای سراسر دنیا به‌خصوص آنها که در حوزه‌های گردشگری یا سفارش آنلاین غذا فعالیت می‌کنند، با ضرر و زیان‌های هنگفتی روبه‌رو شدند و مجبور به تعدیل نیرو و حتی مجبور به تعطیلی و ورشکستگی شدند. از سوی دیگر فروشگاه‌های اینترنتی با حجم زیاد مشتری و متقاضی روبه‌رو شدند که توان پاسخگویی به آنها را نداشتند. در این میان مدیریت صحیح بحران کرونا نیز برای بسیاری از مدیران به دغدغه‌ای جدی تبدیل شد و برای زنده ماندن در این دوران کارهای متفاوتی را انجام دادند.
در این گزارش سری به کسب‌وکارهای داخلی زدیم و از حال‌وهوای آنها در این دوران سخت پرسیدیم. اینکه شیوع ویروس کرونا چه تاثیرهایی روی کسب‌وکارهای آنها گذاشته است و آنها در برابر آن چه اقداماتی انجام داده‌اند. با امیرحسن موسوی مدیر روابط عمومی دیجیکالا، سعید رسول اف مدیرعامل شرکت ایده پرداز ژوبین (چارخونه و پارس هاب) و رئیس انجمن تولیدکنندگان نرم‌افزار تلفن همراه ایران، طه جاوید مدیر روابط عمومی لک‌لک، محمداعلم ملکی هم‌بنیان‌گذار آچارباز، مانوئل اوهانجانیانس هم‌بنیان‌گذار ایسمینار و محمد صدوقی مدیر اپلیکیشن طاقچه گفت‌وگو کردیم.
فشار بی‌سابقه تقاضا برروی دیجیکالا
امیرحسن موسوی مدیر روابط عمومی دیجیکالا با اشاره به اینکه باید دو رشد ارگانیک دیجیکالا و تاثیر کرونا روی دیجیکالا را از یکدیگر تفکیک کرد، توضیح داد: «دیجیکالا سالانه بیش از ۱۰۰ درصد رشد می‌کند و این رشد چه کرونا باشد و چه نباشد اتفاق می‌افتد؛ برای مثال سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷، فروش دیجیکالا حدود ۱۰۵ درصد رشد کرد. این موضوع در سال‌های گذشته نیز اتفاق افتاده است. در نتیجه اگر دیجیکالا سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ نیز ۱۰۰ درصد رشد داشته، نباید دچار این اشتباه شویم که این رشد به خاطر کرونا اتفاق افتاده است.»
طبق گفته‌های موسوی، شاید خیلی دقیق نتوان حساب کرد که کرونا چقدر باعث رشد فروش دیجیکالا شده است چراکه در این بین افزایش قیمت دلار نیز اتفاق افتاده و زمانی که قیمت دلار زیاد می‌شود، خریدها نیز افزایش پیدا می‌کنند.
او درباره تاثیر کرونا روی کسب‌وکارهای داخلی مثل دیجیکالا توضیح داد: «ما می‌دانیم که هر ماه باید چه میزان رشد داشته باشیم و از قبل آن را مشخص کرده‌ایم درنتیجه شاید بتوان گفت که هرچه این میزان از پیش‌بینی ما بیشتر بوده را می‌توان به تاثیر کرونا نسبت داد. در اسفندماه ۹۸ روزانه ۱۰ تا ۱۲ هزار مشتری جدید به ما اضافه شد.
هر سال اتفاقی که می‌افتد اینگونه است که در فروردین‌ماه تقریبا این عدد نصف می‌شود ولی فروردین ۹۹ این اتفاق نیفتاد و در فروردین‌ماه نیز روزانه ۱۰ تا ۱۲ هزار مشتری جدید به ما اضافه شد. همچنین از جهت فروش آیتم کالا نیز نسبت به پیش‌بینی که داشتیم حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد رشد را تجربه کردیم؛ یعنی برای مثال برای فروردین‌ماه ۹۹ پیش‌بینی کرده بودیم که ۲۵۰ هزار آیتم کالا در روز بفروشیم ولی در فروردین روزانه ۳۰۰ هزار آیتم کالا فروختیم.»
امیرحسن موسوی مدیر روابط عمومی دیجیکالا
مدیر روابط عمومی دیجیکالا با بیان اینکه دیجیکالا در فروردین‌ماه با حجم زیادی از تقاضا مواجه شد که ظرفیت پاسخگویی به آن را نداشت، گفت: «هرگز در تاریخ دیجیکالا این اتفاق نیفتاده بود که هیچ ظرفیتی موجود نباشد و مشتریان حتی نتوانند ثبت سفارش انجام دهند؛ به همین خاطر ۲ هزار نیروی جدید استخدام کردیم و ظرفیت‌های فیزیکی و جمع‌آوری کالا خود را افزایش دادیم؛ سیستممان را بهینه‌تر کردیم و در حال حاضر بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار آیتم کالا در روز ارسال می‌کنیم.»
با توجه به صحبت‌های موسوی، دیجیکالا از همان ابتدای شیوع کرونا در کشور از جمله کسب‌وکارهای داخلی بود که پروتکل‌های بهداشتی را با جدیت بالایی شروع کرد و همچنان نیز این موضوع ادامه دارد. مراکز دیجیکالا روزانه چند بار با دستگاه‌های مختلف ضدعفونی می‌شوند. همچنین کالاها و ماشین‌های حمل کالا نیز به‌صورت مرتب ضدعفونی می‌شوند.
رشد ۱۰ برابری ایسمینار
با توجه به گفته‌های مانوئل اوهانجانیانس هم‌بنیان‌گذار ایسمینار، کرونا رشد ۱۰ برابری را از ماه بهمن به ماه اسفند برای ایسمینار داشت یعنی از حدود ۵ اسفندماه که اعلام رسمی برای قرنطینه شد، رشد آنها شروع شد و تا الآن نیز ادامه دارد. او توضیح داد: «پیک رشد ایسمینار در فروردین‌ماه بود و در اردیبهشت‌ماه این تب کمی خوابید. در خرداد نیز با وجود اینکه برخی از محدودیت‌ها در کشور برداشته شد ولی ما همچنان در بیشتر شاخص‌هایمان رشدی تا ۸۰ درصد را تجربه کردیم که در تیرماه نیز این اتفاق در حال تکرار شدن است.»
مانوئل اوهانجانیانس هم‌بنیان‌گذار ایسمینار
اوهانجانیانس گفت که تمام پیش‌بینی‌های مالی که برای شش ماه دوم سال ۱۳۹۹ داشتند، در سه ماه اول سال ۱۳۹۹ تجربه کردند و این موضوع، اتفاق خوبی برای آنها بود. او توضیح داد: «ما از نیمه دوم سال ۱۳۹۶ به‌صورت متمرکز ایسمینار را شروع کردیم و تمام تلاشمان این بود که ایسمینار را به افراد معرفی کنیم تا بتوانند از آن به عنوان برگزارکننده یک رویداد تجاری-آموزشی به‌صورت غیرحضوری و به شکل وبینار استفاده کنند. ولی برای اینکه جامعه بیشتری از مشتریان این ارزش پیشنهادی را ببینند توان بازاریابی و تبلیغات بسیاری را می‌طلبید که از توان ما خارج بود اما با آمدن کرونا این اتفاق میسر شد و درواقع یک راند جذب سرمایه برای ما شد و به‌صورت ارگانیک تبلیغات و بازاریابی عجیبی برای ما اتفاق افتاد و افراد متوجه شدند که می‌توانند با کاهش حدود ۸۰ درصد در هزینه‌هایشان رویدادی را در قالب وبینار برگزار کنند.»
طبق صحبت‌های او، در ابتدای اسفندماه ۱۳۹۸ و با افزایش درخواست‌هایی که به سمت ایسمینار روانه می‌شد، آنها کمپینی را با نام آموزش بدون توقف شروع کردند که برگزاری وبینار را در ایسمینار رایگان کردند و بازتاب خوبی نیز از این پویش داشتند.
اوهانجانیانس با اشاره به اینکه، در زمان شیوع کرونا ایسمینار رشد ۱۰ برابری داشت، توضیح داد: «درست است که رشد ۱۰ برابری داشتیم اما به همان میزان زیرساخت‌های فنی ما آماده نبود و خیلی سریع در ۱۵ روز فروردین‌ماه تلاش کردیم تا از ساختار سروری که داشتیم به دیتاسنتر ابری ارتقا پیدا کنیم و تا حد زیادی تمام زیرساخت‌هایمان را تا ۱۰ برابر هم از لحاظ نرم‌افزاری و هم از لحاظ سخت‌افزاری ارتقا دادیم.»
کاهش فروش طاقچه در اردیبهشت و خرداد
طبق صحبت‌های محمد صدوقی مدیر اپلیکیشن طاقچه، کرونا از دو منظر روی طاقچه تأثیر گذاشت؛ یکی مسئله فعالیت درونی طاقچه و دیگری میزان فروش طاقچه. او در این باره توضیح داد: «ما از اوایل اسفندماه بخشی از تیم خود را دور کار کردیم و سعی کردیم فرآیندها را به‌گونه‌ای قرار دهیم که بتوانند از خانه کارهایشان را انجام دهند.
در حال حاضر نیز از ۴۰ نفر نیروی طاقچه تنها ۱۰ نفر به‌صورت حضوری فعالیت می‌کنند و ۳۰ نفر دورکار شده‌اند. برای اینکه دورکاری اتفاق بیفتد، مستندی را فراهم کردیم که مجموعه‌ای از آیین و قوانین را در آن مشخص کردیم تا افراد بتوانند به‌راحتی از خانه کار کنند. همچنین زیرساخت‌های فنی دورکاری را برای تیم خود آماده کردیم و در برخی از بخش‌ها افزایش بهره‌وری داشتیم.»
محمد صدوقی مدیر اپلیکیشن طاقچه
به گفته صدوقی، طاقچه از بدو تولد همیشه ایام نوروز را با برگزاری یک کمپین گذرانده است. برای دوران کرونا کمپین را ۱۵ روز زودتر راه‌اندازی و ۱۰ روز هم دیرتر از سیاق معمول آن را به پایان رساندند. همچنین در این بین چند کمپین به‌صورت همزمان برگزار شد و در نهایت طاقچه فروش تقریباً ۵ برابری و حضور کاربران ۲ برابری را تجربه کرد. اما این مسئله باقی نماند و تنها در بازه‌ای از زمان شاهد این افزایش بودند. در ماه‌های اردیبهشت و خرداد نیز فروش طاقچه نسبت به فروردین‌ماه کاهش پیدا کرد.
موضوع دیگری که مدیر اپلیکیشن طاقچه به آن اشاره کرد، اقبال ناشران به کتاب الکترونیکی بود. او توضیح داد: «از سال‌های گذشته ناشران زیادی با ما همکاری می‌کردند اما در ایام کرونا با توجه به اینکه هزینه چاپ کتاب زیاد شد و شیوع کرونا باعث شد که خرید فیزیکی کتاب کم شود، ناشران خیلی به کتاب‌های الکترونیکی علاقه‌مند شدند و نسبت به قرار گرفتن نسخه الکترونیکی آن در طاقچه اقبال نشان دادند.»
استقبال از بخش‌های مختلف پلتفرم‌های چارخونه و پارس‌هاب
سعید رسول‌اف رئیس انجمن تولیدکنندگان نرم‌افزار تلفن همراه ایران با اشاره به اینکه در روزهای نخست شیوع کرونا در پایان سال ۱۳۹۸ و با توجه به اجرای طرح قرنطینه و متعاقب آن تعطیلات سال نو، فضایی به وجود آمد که مردم وقت آزاد بیشتری داشته باشند و به طور طبیعی میانگین مدت زمان استفاده مردم از نرم‌افزارها و محتواهای تلفن همراه افزایش چشمگیری داشت، توضیح داد: «در این مدت بخش‌های مختلف پلتفرم‌های چارخونه و پارس‌هاب با استقبال بیشتر کاربران روبه‌رو شدند و شاهد رشد میانگین ۴۰ درصد بودیم. در این بین بخش‌های بازی و فیلم، پرترافیک‌تر بودند و در بعضی روزها رشد بیش از ۱۰۰ درصد را نیز تجربه کردیم.»
سعید رسول‌اف رئیس انجمن تولیدکنندگان نرم‌افزار تلفن همراه ایران
همچنین با توجه به اتخاذ سیاست دورکاری، توسعه و پشتیبانی سامانه‌ها و پاسخگویی به حجم میلیونی کاربران چالش جدیدی را پیش روی ما در مجموعه ژوبین قرار داد که با تلاش مجموعه مدیران و کارکنان شرکت به تجربه مطلوبی تبدیل شد. برنامه‌ریزی فرایندها بر مبنای دورکاری و شیفت کاری، طراحی روال‌های ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد مبتنی بر شرایط جدید و ایجاد زیرساخت‌های فنی موردنیاز برای پیشبرد امور از اهم اقدامات ما طی این دوره بود.
به گفته رسول اف، شیوع کرونا گرچه در کوتاه مدت رونق برخی کسب‌وکارهای داخلی را به همراه داشت، اما جریان تولید را در اغلب مجموعه‌ها با چالش مواجه کرده است. همچنین با توجه به آنکه بخشی از مردم و کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ در این دوره درآمدهای خود را از دست داده‌اند، حجم پولی که برای خرید نرم‌افزار و محتوا صرف می‌شود در مجموع رشد چندانی نداشته است.
«با توجه به تلفیق بحران شیوع کرونا با چالش‌های اقتصادی این روزهای کشور از جمله نوسانات نرخ ارز و تورم، نقش دولت برای حمایت از کسب‌وکارهای داخلی بسیار حیاتی است. یکی از مهمترین نگرانی‌هایی که همواره کارآفرینان از آن گله دارند، ابهامات در رسیدگی‌های بیمه و مالیات و نیز موضوع تأمین سرمایه در گردش شرکت‌هاست که امیدوارم با اقدامات به موقع دولت، امکان حفظ کسب‌وکارها و فرصت‌های شغلی آنها میسر شود.»
افت حدود ۶۰ درصدی ارسال کالاها در لک‌لک
طه جاوید مدیر روابط عمومی لک‌لک نیز با اشاره به اینکه درست است که کرونا باعث تغییر سبک زندگی افراد شد و افراد برای حفاظت از خود به خریدهای اینترنتی رو آورند، گفت:
«نوع سرویس لک‌لک بین‌المللی و تأمین ملزومات افراد از خارج از کشور است و تفاوت قابل توجهی با کسب‌وکارهای داخلی دارد؛ اینکه ما با مرزها، گمرک‌ها و کشورهای دنیا مواجه هستیم و با توجه به اینکه شیوع کرونا خیلی زود به ایران رسید،کشورهای اطراف،خیلی سریع مرزهایشان را بستند و با توجه به همه‌گیری آن در دنیا،محافظه‌کاری‌های کشورها در خصوص جابه‌جایی اجناس و کالا نسبت به یکدیگر بیشترشده و در حال حاضر نیز شرایط مرزی و نقل‌وانتقال کالا به شرایط پیش از اسفندماه برنگشته است.در نتیجه ما نیز به همین نسبت دچار تغییرات شدیم؛برای مثال پیش از شیوع کرونا زمان تحویل مشخصی داشتیم وپست سرویس عادی ما بین ۴ الی ۶هفته می‌توانست به مشتریان سرویس دهدولی در حال حاضرهیچ زمان مشخصی را نمی‌توانیم به مشتریانمان اعلام کنیم چراکه تابع تصمیمات گمرک‌ها و کشورهای بین راه هستیم. در نتیجه افراد نیز با چنین شرایطی خیلی سخت‌تر از ما خرید می‌کنند.»
در دو سه ماه اول شیوع کرونا یکی از کارهایی که انجام دادیم این بود که بخشی از زمان تیم خود را درگیر کارهای عام‌المنفعه کردیم. با توجه به اینکه ما در لک‌لک رسالت اجتماعی داریم که هر سه ماه یک‌بار به انجام فعالیتی که هم کار گروهی را تقویت کند و هم به درد جامعه بخورد، مشغول می‌شویم، بهار امسال نیز همکاری با کمپینی به نام همیاران سلامت داشتیم که از کادر پزشکی پشتیبانی می‌کرد. تیم ما بخشی از زمان خود را صرف دوخت‌ودوز گان پزشکی کرد و توانستیم در این مدت حدود ۹۰۰ گان بدوزیم.
به گفته مدیر روابط عمومی لک‌لک، در ماه‌های اول شیوع کرونا حداقل حدود ۶۰ درصد در ارسال کالاهایشان افت داشتند که از این میزان توانسته‌اند ۲۰ درصد از آن را به اوضاع عادی برگردانند.
رشد ۶۵ درصدی و افت ۸۵ درصدی در رسته‌های مختلف آچارباز
آچارباز سامانه اعزام تعمیرکار متخصص به محل در حوزه تجهیزات الکترونیکی است که در حال حاضر در ۲۴ رسته مختلف در حال فعالیت است. با توجه به صحبت‌های محمداعلم ملکی هم‌بنیان‌گذار آچارباز، در دوران شیوع کرونا آچارباز روی اکثر رسته‌هایی کسب‌وکارهای داخلی که خدمات، در محل آچارباز انجام می‌شد رشد و روی خدماتی که در محل مشتری انجام می‌شد افت داشتند.
این افت به دو دلیل اصلی ترس مردم از شیوع بیماری و عدم وجود قطعه در بازار اتفاق افتاد؛ برای مثال خدمات تعمیر دستگاه پلی‌استیشن، اتو، ریش‌تراش یا لپ‌تاپ که می‌شد از منزل مشتری آن را خارج و درست کرد، رشد کردند و روی خدماتی مانند تعمیر یخچال، تلویزیون و اجاق گاز علیرغم رشد تعداد درخواست، در امکان ارائه سرویس افت داشتند.
ما تقریباً در بخش کارهایی که در محل خودمان انجام می‌شد نزدیک ۶۵ درصد رشد و در بخش کارهایی که در محل مشتری انجام می‌شدند حدود ۸۵ درصد افت داشتیم. در حال حاضر نیز با گذشت روزهای اول شیوع کرونا، در بخش خدمت در محل خودمان تغییری نداشتیم ولی وضعیتمان در بخش خدمت در محل مشتری حدود ۱۵ درصد بهتر شده است. البته در حال حاضر در بخش تعمیر کولر آبی نیز رشد داشته‌ایم.
محمداعلم ملکی هم‌بنیان‌گذار آچارباز
هم‌بنیان‌گذار آچارباز با اشاره به اینکه در دوران کرونا با یک معضل جدید مواجه شده‌اند، گفت: «بسیاری از قطعاتی که ما سرویس می‌دهیم قطعات تولید داخل نیستند و در این دوران کرونا کشورهای حاشیه خلیج فارس که برای ما تأمین قطعه می‌کردند نیز مدت‌هاست که تعطیل هستند و دسترسی به آنها وجود ندارد و کم‌کم داریم با کمبود قطعه یدکی برای تأمین مواجه می‌شویم. البته اقداماتی را در این راستا برای بهبود انجام داده‌ایم که منتظر نتیجه آن هستیم.»
طبق صحبت‌های ملکی، آچارباز در دوران کرونا با اینکه کارهای عملیاتی آن کم شد ولی هیچ تعدیل نیرویی نداشت. «همیشه سعی می‌کنیم حتی با ضرر هم شده، نیروهای خود را نگه داریم و اولویت هم‌بنیان‌گذاران آچارباز تعدیل نیرو در هیچ شرایطی نیست و معتقد هستیم همان‌طور که منابع انسانی در روزهای خوب کنار ما بودند، ما نیز باید در روزهای سخت با آنها باشیم.»
دیدگاه کاربران