اکوسیستم استارتاپی مصر

کشور مصر(Egypt) یکی از کشور های عربی قاره ی آفریقا است که بخشی از آن در آسیا واقع شده است، این کشور در سال های اخیر شاهد پیشرفت چشمگیری در اکوسیستم استارتاپی خود بوده است. جوان بودن اکوسیستم استارتاپی و رشد فزاینده در عین وضعیت اقتصادی نه چندان مناسب، کاهش شدید ارزش ارز و همچنین ناآرامی های سیاسی، این کشور را تبدیل به مورد مناسبی جهت بررسی و مقایسه با اکوسیستم استارتاپی کشورمان می کند.
برای مقایسه و درک بهتر، نیاز است که در ابتدا شمای کلی از جغرافیا عمومی و شرایط سیاسی – اقتصادی این کشور به دست بیاوریم.
کشور مصر با حدود مساحت 1میلیون کیلومتر مربعی(که اکثریت آن را بیایان ها فراگرفته است) ،حدود 100 میلیون نفر جمعیت دارد که حدود نیمی از آن ها شهر نشین و اکثرا جوان هستند.
کشور مصر در طی دوران های مختلف ناآرامی های سیاسی بسیاری را تجربه کرده است این ناآرامی ها حتی تا سال های اخیر ادامه داشته و گاها اقتصاد مصر را با مسائل مختلفی مثل رکود و چالش هایی در مورد چگونگی بازگرداندن رشد بازار و سرمایه گذاران روبرو کرده است. مباحث سیاسی و نهادی، احساس عدم امنیت و ناآرامی های پراکنده همچنان بر رشد اقتصادی تأثیر منفی می گذارد.

همچنین بحران مالی جهانی سال 2011 و همزمانی آن با آخرین انقلاب مصر از عوامل تاثیرگذار بر اقتصاد مصر بود. همچنین با آزاد سازی نرخ ارز در این کشور از سال 2016 ارزش هر پوند مصری به شدت کاهش داشت و در تاریخ 15 شهریور 1399 هر دلار آمریکا برابر 15.81 پوندمصری است.
در سال های اخیر اقتصاد مصر با رشد همراه بوده است و مطابق با آمار منتشر شده توسط بانک جهانی مقدار GDP در سال 2019 برابر 303.175 میلیارد دلار آمریکا و درصد رشد سالانه آن در همین سال برابر 5.55 درصد بوده است.

هرچند که درصد فعالیت های ارتشی از GDP به طور رسمی فقط 1.5 درصد است اما آمارهای غیررسمی زیادی نشان می دهد که بین 30 تا 50 درصد GDP مربوط به فعالیت های وابسته به ارتش است با در نظر گرفتن این مسئله و با توجه به اینکه سبد اقتصاد مصر از عناوین گسترده ای تشکیل شده است وضعیت رشد بقیه صنایع دخیل در GDP مصر را با تردید روبه رو می کند.

اکوسیستم استارتاپی مصر

اکوسیستم  استارتاپی مصر (استارتاپ ها، شتاب دهنده ها، مراکز رشد و برنامه های حمایتی دولتی و سرمایه گذاران و …) تقریبا از هیچ چیز در سال 2011 شروع شده است و امروز در حال تجربه کردن پرسرعت ترین اکوسیستم استارت آپی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) است. به طوری که مطابق به گزارش های منتشر شده توسط Forbes، بسیاری از استارتاپ های مصری به طور مرتب در لیست موفق ترین استارتاپ های دنیای عرب قرار می گیرند.

مطابق آماری که در سال 2018 توسط دپارتمان امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل منتشر شده است، قاهره ( پایتخت مصر) را به عنوان موفق ترین شهر آفریقا در جذب سرمایه گذاری خارجی معرفی کرده است. استارتاپ های این کشور به رفع شکاف های موجود در بازار، حل مشکلات محلی و اطمینان از باقی ماندن کارآفرینی در خط مقدم اقتصاد می پردازند. با وجود چالش های بسیاری که مانع رشد استارت آپ ها در این بازار در حال ظهور است، نوآوری و اشتیاق در این اکوسیستم در حال رشد، اصلی ترین دلیل پیشرفت سریع این اکوسیستم قلمداد می شود.

استارتاپ های زیادی در چند سال اخیر در این کشور تاسیس شده اند مطابق آمار منتشر شده MAGNiTT در سال 2019 ، در این سال 142 سرمایه گذاری توسط 52 سرمایه گذار در شرکت های تازه تأسیس مستقر در مصر مشاهده شد که حدود 70 درصدشان سرمایه گذاران خارجی بودند در مجموع و نسبت به سال 2018 حدود 26 درصد افزایش داشته است. این سرمایه گذاری ها بالغ بر 95 میلیون دلار در کل مبالغ سرمایه گذاری شده  منطقه منا بود که 13 درصد افزایش داشته است.

همچنین مصر شاهد افزایش تعداد خروج ها نیز بود، در سال 2019 هشت خروج (خروج از هر فاز سرمایه گذاری و ورود به فاز بعدی) در این کشور اتفاق افتاد که از سال 2011 تا 2019 بیشترین میزان خروج اتفاق افتاده در سال بود و اولین مورد عرضه عمومی سهام (IPO) نیز در این سال استارتاپ Fawry بود که در حوزه fintech فعالیت می کرد و یکی از اولین استارتاپ های افزایش مقیاس یافته حوزه تکنولوژی است.

هرچند که مصر تا کنون هیچ استارتاپ یونیکورنی نداشته است. هر ساله استارتاپ های زیادی در مصر تاسیس می شوند اما مطابق با آماری که Forbs منتشر کرده است 10 استارتاپ های برتر مصر بر اساس قابلیت های جذب بازار و سرمایه گذاران جهانی و منطقه ای، کیفیت سرمایه گذاران آنها (VC های حرفه ای) و میزان بودجه به ترتیب عبارتند از:

 Instabug

یکی از برجسته ترین استارتاپ های مصری و یکی از محتمل ترین گزینه های یونیکورن بعدی آسیا، این استارتاپ ابزاری را در اختیار توسعه دهندگان اپلیکیشن ها قرار می دهد تا به آنها در شناسایی اشکالات نرم افزاری کمک کند. instabug در سال 2013 تاسیس شده است و از جمله مشتریان آن می توان به یاهو، پی پال، ساوندکلود و سوق اشاره کرد. در ژوئن 2016، آنها 1.7 میلیون دلار بودجه از Palo Alto ، VC Accel Partners مستقر در کالیفرنیا و سرمایه گذاران برجسته فرشته، مانند Amr Awadallah، کارآفرین مصری، جمع کردند. آنها همچنین در حال افتتاح دفتر خود را در سانفرانسیسکو هستند.

Yaoota

یک ابزار مقایسه قیمت برای خریداران آنلاین است که در سال 2014 آغاز به کار کرده است. مدل درآمدی این استارتاپ به این صورت است که فروشندگان به ازای کلیک هایی که مشتریان بر روی پروفایل آن ها می کنند به yaoota پول پرداخت می کنند و حدودا به ازای هر کلیک 10 سنت. این شرکت در حال ورشکستگی بود که چندی پیش 2.7 میلیون دلار از یک شرکت سرمایه گذاری در ابوظبی سرمایه دریافت کرد. Yaoota اکنون در امارات فعالیت می کند و قصد دارد تا پایان تابستان امسال به عربستان سعودی گسترش یابد.

Wuzzuf

یک پلت فرم استخدام، که در اکوسیستم مصر به جایگاه ویژه ای دست یافته است، 250،000 نفر از طریق این استارتاپ استخدام شده اند و بیش از 8 میلیون دلار درآمد داشته است.

Diwan Videos

شبکه چند کاناله در YouTube که در سال 2011 تاسیس شده است.

Vezeeta

این پلتفرم امکان رزرو آنلاین وقت ملاقات با حدود 2000 پزشک، بیش از 30 تخصص در 9 شهر مصر را فراهم می کند. Vezeeta بیش از 3.5 میلیون دلار از سرمایه گذاران منطقه سرمایه جمع آوری کرده است.

Elves

با این استارتاپ، مشتری در هر کجای دنیا می تواند از طریق پیام کوتاه به یکی از 16 کارمند Elves، بلیط برای کنسرت یا رزرو در رستوران، درخواست خدمات کند.

Aqarmap.com

موتور جستجوی املاک و مستغلات که در سال 2011 پایه ریزی شده است.

Eventtus

این استارتاپ با هدف تسهیل شبکه سازی در رویدادهایی مانند TEDx و ArabNet در سال 2012 تاسیس شده است. برگزارکنندگان رویدادها همچنین می توانند بلیط بفروشند، اعلان ها را برای شرکت کنندگان ارسال کنند و تغییرات پیش آمده را به آن ها اطلاع دهند. آنها 425،000 دلار از فرشتگان قاهره، Vodafone Ventures، مشارکت های خاورمیانه و Raed Ventures کسب کرده اند. تا کنون حدود 7500 رویداد در مصر و امارات از طریق این استارتاپ برگزار شده است.

MoviePigs

فیلم های مستقل عربی را پخش می کند و در سال 2015 تاسیس شده است.

Edfa3ly

سفارش آنلاین و ارسال کالاهای ایالات متحده را تسهیل می کند و در سال  2011 تاسیس شده است.

البته این شرکت ها بدون داشتن محیطی مناسب برای رشد یا در دسترس نبودن سرمایه کافی، استعداد و دانش، قادر به موفقیت نمی بودند. در چند سال گذشته، اکوسیستم کارآفرینی، از مراکز رشد و شتاب دهنده گرفته تا فرشتگان سرمایه گذار و شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر و برنامه های تقسیم دانش و مشاوره سرشار شد. آمار نشان می دهد این کشور بیش از 350 شتاب دهنده، سرمایه گذار و مرکز رشد و … دارد.

Flat6Labs, AUC Venture Lab, Falak از برجسته ترین نمونه های مرکز رشد و شتاب دهنده ها هستند که به کارآفرینان کمک می کنند مفاهیم خود را درک کنند و آنها را به کسب و کار های واقعی تبدیل کنند و نهاد هایی مانند Algebra, A15, Endure Capital, Cairo Angels استارتاپ ها را از نظر مالی در مراحل اولیه شان یاری می کنند. همچنین شبکه ارتباطی کارآفرینی توسط نهاد هایی مانند Endeavor از طریق پرورش شبکه ای از مربیان همفکر و دسترسی به سرمایه و سرمایه گذاران حمایت می شود.

دولت مصر همچنین با تأسیس مجموعه Falak و ایجاد Egypt Ventures (صندوق سرمایه گذاری که هم شرکت های نوپا و هم سایر سرمایه گذاران را تأمین مالی می کند)، سعی کرده است برخی ازخلاهای موجود در اکوسیستم را پر کند. در ادامه کمی راجع به آن ها می خوانیم:

Flat6Labs

فلت سیکس لیز قاهره پیشروترین شتاب دهنده راه اندازی شده در مصر است که به استارتاپ های مستعد کمک می کند تا در مدت زمان کم بخشی از مسیر توسعه را بپیمایند. این شتاب دهنده در سال 2011 پایه ریزی شده است و  در هفته 10، demoday برگزار می کند.

Inno 101

یک شتاب دهنده تجاری مستقر در اسکندریه (دومین شهر بزرگ مصر) است که مأموریت خود را کمک به ساخت اکوسیستم کارآفرینی در مصر عنوان کرده است. تمرکز این شتاب دهنده بر استارتاپ های حوزه ی فناوری است و از همه ی صنایع به شرط اینکه فناوری و تکنولوژی جایی در کسب و کارشان داشته باشد استقبال می کند.

Falak Startups

مأموریت Falak یافتن و توانمندسازی استارت آپ های با استعداد و مشتاق حوزه ی فناوری است که در مراحل اولیه کسب و کار خود قرار دارند.

AUC Venture Lab

اولین مرکز رشد مستقر در دانشگاه در مصر است. تمرکز این مرکز رشد بر روی استارتاپ های حوزه ی fintech است که در مراحل اولیه کسب و کار خود قرار دارند و MVP آن ها قابل ارائه می باشد. آنها به تیم های برگزیده خود مبالغی را بدون کسب مالکیت سهام در آن ها اختصاص می دهند و در سال دو دوره ی جذب استارتاپ های جدید دارند.

Cairo Angels

اولین شبکه رسمی سرمایه گذاری فرشته در مصر است. این نهاد که در سال 2012 در قاهره تاسیس شده است سرمایه گذاری های فرشته زیادی را در مصر و سراسر منطقه منا انجام می دهد و به طور مداوم جلسات جذب استارتاپ های مستعد را برگزار می کند.

Algebra Ventures

یک صندوق پیشرو فناوری VC که در سال 2015 در مصر تاسیس شده است. این شرکت استارتاپ های با رشد بالا را هدف قرار داده و زمینه های سرمایه گذاری آن شامل: فناوری اصلی، تجارت الکترونیکی و فین تک می باشد.

A15

یک شرکت کارآفرین است که در استارتاپ های مرحله بذری سرمایه گذاری می کند و علاوه بر سرمایه گذاری خطر پذیر در استارتاپ، در تاسیس و پیشبرد استارتاپ و ایده های جدید نیز فعالیت دارد.

محبوب ترین حوزه ی های سرمایه گذاری این سرمایه گذاران خطر پذیر، در منطقه منا، در سال های 2019 و 2020، فین تک، تجارت الکترونیک، حمل و نقل، فناوری اطلاعات، املاک و مستغلات، صنعت غذا، بهداشت و سلامت و … بوده است.

چالش ها

هرچند که اکوسیستم استارتاپی مصر، نوآور، پیشرو و مصمم برای پیشرفت است اما همچنان با چالش های بسیاری رو رو است. یکی از اصلی ترین چالش های این اکوسیستم، مشکلات برقراری ارتباط موثر بین اکوسیستم با نهاد های دولتی است. هرچند که دولت تلاش های فعالانه ی بسیاری در جهت تسهیل و تصحیح قوانین و بروکراسی های فرآیند های قانونی تاسیس، ادغام و مشارکت انجام داده است. اما همچنان پیچیدگی های بسیاری در این زمینه وجود دارد به طوری که بسیاری از استارتاپ ها ترجیح می دهند به دلیل مسائل مالیاتی، شفافیت و سادگی فرآیند ها، ادغام های خود را در کشور های خارج از کشور انجام دهند و فقط شرکت های تابعه ای در مصر تاسیس کنند. از طرفی نهاد های راهنمای حقوقی نیز درک درستی از پیچیدگی ها و مدل های نوین کسب و کار ندارند که باعث می شود استارتاپ ها با مشکلات بسیاری رو به رو شوند.

چالش بعدی مشکلات مربوط به سرمایه گذارن است بسیاری از سرمایه گذاران درک درستی از سرمایه گذاری خطر پذیر در استارتاپ ها ندارند و با دوره های تامین مالی استارتاپ ها به خوبی ارتباط برقرار نمی کنند. از طرفی نسبت به درصد مالکیت سهام در استارتاپ ها نیز مشکلاتی وجود دارد بسیاری از آن ها در درک اینکه استارتاپ ها نیاز به چند دوره کسب سرمایه دارند و نیاز است که با توجه به توقع حضور فعال و پیگیری کار موسسان درصد مناسبی بعد پایان دوره های سرمایه گذاری برای موسسان بماند، با مشکل رو به رو هستند.

چالش های بعدی مربوط به کارآفرینان است مطابق با آمار های منتشر شده توسط GEM کارآفرینان مصری ترس از شکست کمی نسبت به متوسط جهانی دارند هرچند که جسور و پیشرو بودن یکی از دلایل رشد سریع این اکوسیستم است اما معمولا بسیاری از آن ها با سختی های مسیر و دوام آوردن در این راه سخت آشنایی ندارند این در حالی است که مطابق با همان آمار ها مصر بالاترین نرخ توقف کسب و کار را دارد 10.2 درصد در سال 2017، و بیان شده است که از هر 10 استارتاپ 9 استارتاپ با شکست رو به رو می شوند. البته متخصصان این حوزه اکوسیستم را در عدم نقل داستان های شکست مقصر می دانند.

همچنین مطابق با گفته های موسسان و مدیران Flat6Labs بسیاری از استارتاپ ها با وجود خلاق بودن و نوآور بودن در درک بازار و شناخت مشتری و خلق ارزش طولانی مدت با مشکل رو به رو هستند.

کرونا و تاثیر آن بر اکوسیستم استارتاپی مصر

مطابق با مصاحبه و مقاله منشتر شده توسط egypttoday اکثر استارتاپ ها با کاهش آشکار در درآمد رو به رو شده اند بسیاری از استارتاپ های حوزه های سفر، توریسم و فضاهای اشتراکی با مشکلات جدی رو به رو هستند و منتظر بهبود شرایط هستند و معتقدند بعد از پایان این همه گیری به نسبت بقیه ی صنایع نیاز به زمان بیشتری جهت بازیابی و بازسازی خود نیاز دارند.

از طرفی بعضی از کسب و کارها مانند حمل و نقل، دیجیتال مارکتینگ و حوزه ی تکنولوژی با وجود اذعان به کاهش های شدید در درآمد با بازنگری هایی در شیوه ی دخل و خرج، مدل درآمدی و محصول این دوره را زمان مناسبی جهت آموزش و توسعه ی محصول و تغییر و بازنگری در شیوه ی بازاریابی و مدل درآمدی می دانند آن ها همچنین تمرکز خود را بر کاهش هزینه ها گذاشته اند و دنبال ابداع شیوه های جدید بازار یابی و کسب درآمد هستند.

به طور مثال استارتاپی که در حوزه ی حمل و نقل فعال است در حال بررسی طرح کاهش کمیسیون، کمسیون گذاری بر سفر های دوطرفه، سفرهای بین شهری اشتراکی با رعایت پروتکل هاست. همچنین استارتاپی که در حوزه ی دیجیتال مارکتینگ فعال است به جهت کاهش شدید مشتریانش در حال ارائه خدماتی رایگان برای جذب مشتریانش است. از دیگر مشکلات این حوزه مسائل مربوط به دورکاری است که بسیاری از صنایع را با مشکل رو به رو کرده است که البته بسیاری از کسب و کار ها با آموزش های صحیح این چالش را به فرصت جهت بهبود فعالیت ها و کاهش هزینه ها تبدیل کرده اند. از طرفی بسیاری از صنایع نیز با اقبالی بیش از پیش رو به رو شده اند مانند صنایع تامین کننده نیازهای درمان و بهداشت و خدمات شخصی و …

جمع بندی و دورنما:

اکوسیستم استارتاپی مصر به سرعت در حال پیشرفت است و فعالان این حوزه با ایجاد نقش های موثر، گام های بزرگی را در تقویت این اکوسیستم برداشته اند و سرمایه گذاران از سراسر دنیا در حال رصد کردن و بررسی فرصت های سرمایه گذاری در این کشور هستند. جوان بودن جمعیت این کشور، نوآور، جسور و مشتاق بودن آن ها در ایجاد کسب و کار های شخصیشان و تمایلشان برای انجام کار تیمی و نقش آفرینی پویا دولت در اصلاح و تسهیل فرآیند های این قشر از عوامل اصلی پیشرفت این اکوسیستم هستند. مطابق با گزارش MAGNiTT این کشور با تدوین دورنمای سال 2030 با بهبود اقتصاد، عدالت و جامعه قصد دارد صنعت استارتاپ و سرمایه گذاری در آن را به قله های روشنی برساند.

نویسنده: هانیه عرب | کارشناس تحقیقات بازار