سرمایه گذار فرشته چیست؟

اصطلاح “سرمایه گذار فرشته” اولین بار توسط ویلیام وتزل (William Wetzel) بنیانگذار مرکز تحقیقات سرمایه گذاری در دانشگاه نیو همپشایر آمریکا که در حوزه‌ی راه‌های تامین مالی پژوهش می‌کرد، استفاده شد. این کلمه که ترجمه ی عبارت Angel Investor  می‌باشد، از اصطلاح «فرشتگان» گرفته شده که در«برادوی» به افراد ثروتمندی گفته می‌شد، که برای تولید تئاترها پول می‌دادند.

سرمایه گذاران فرشته یکی از انواع سرمایه گذاران خطرپذیر هستند که معمولا در مرحله بذری به عنوان اولین سرمایه گذار رسمی استارتاپ‌ها وارد می‌شوند. در صورتی که استارتاپ تحت حمایت شتابدهنده‌ها قرار گرفته باشد، سرمایه گذاران فرشته بعد از دوره شتابدهی اقدام به سرمایه گذاری روی استارتاپ می‌کنند. سرمایه گذاران فرشته ممکن است به صورت فردی و یا گروهی اقدام به سرمایه گذاری روی استارتاپ‌ها کنند. منابع تامین مالی این سرمایه گذاران معمولا دارایی‌های شخصی است.

مبلغ سرمایه گذاری سرمایه گذاران فرشته چقدر است؟

مبلغ سرمایه گذاری فرشتگان سرمایه گذار در ایران معمولا بین 40 میلیون تا 1 میلیارد تومان است. این نوع سرمایه گذاری معمولا بیش از 10درصد از سبد سرمایه گذار را شامل نمی شود؛ چرا که در این نوع سرمایه گذاری در صورت شکست کسب و کار، استارتاپ تعهدی به بازپرداخت سرمایه جذب شده ندارد و از آنجایی که ریسک شکست به شدت بالاست، میزان سرمایه گذاری جسورانه نسبت به کل سرمایه این سرمایه گذاران باید به گونه ای باشد که در صورت شکست، شرایط زندگی و کار آن‌ها دچار مشکل نشود.

از آنجایی که مبلغ سرمایه گذاری فرشتگان طیف متنوعی دارد، آن‌ها لزوما افرادی با سرمایه‌های کلان نیستند. بلکه ممکن است افراد متخصص در حوزه‌های مختلف، با تجربه ی کسب و کار‌های موفق باشند که علاقه دارند با حمایت از کسب و کار‌های نوپا آن‌ها را در فرآیند رشد همراهی کنند. به همین دلیل معمولا در صورت درخواست بنیانگذاران، در کنار سرمایه گذاری نقدی به ارائه مشاوره در حوزه‌های مختلف تجاری، علمی، فنی و مدیریتی نیز می‌پردازند.

سرمایه گذاران فرشته چقدر سهام می‌گیرند؟

سرمایه گذاران فرشته در حالت استاندارد، سهمی بین 20 تا 30 درصد سهام شرکت استارتاپی را در ازای تامین مالی دریافت می‌کنند. . اگرچه واگذاری این میزان سهام ممکن است برای کارآفرینان کسب و کار‌های نوپا نگران کننده به نظر برسد، اما باید توجه داشت که کسب و کارهای نوپا در ابتدا معمولا واجد شرایط منابع تامین مالی ارزان‌تر مانند وام‌های بانکی نمی باشند. لذا این امر باعث می‌شود سرمایه گذاری‌های فرشته برای کارآفرینانی که هنوز در مراحل اولیه کسب و کار خود هستند، بسیار حیاتی باشد.

البته این میزان سهم در شرایطی است که تمام سرمایه موردنیاز استارتاپ در مرحله بذری توسط سرمایه گذار فرشته تامین شود. با توجه به اینکه در ایران معمولا شتابدهنده‌ها در اولین مرحله رشد استارتاپ قرار دارند و سهمی حدود 15درصد را در ازای تامین مالی ناچیز دریافت می‌کنند، ورود سرمایه گذار فرشته دشوار می‌شود. چرا که از نظر ساختاری چنانچه بنیانگذاران بیش از یک سوم سهام شرکت را در مرحله بذری واگذار کنند، در ادامه مراحل جذب سرمایه دچار مشکل خواهند شد. در چنین شرایطی سرمایه گذاران فرشته نهایتا می‌توانند 15 تا 20درصد سهام از استارتاپ دریافت کنند که با توجه به معیارهای جهانی چندان مطلوب نیست و ممکن است پروسه جذب سرمایه استارتاپ دچار مشکل شود.

لازم به ذکر است که شتابدهنده Y combinator به عنوان معتبرترین شتابدهنده جهان در بیشترین حالت، 7درصد سهام استارتاپ را در ازای 150هزار دلار تامین مالی و خدمات آموزش و منتورشیپ دریافت می‌کند. برای آشنایی بیشتر با شتابدهنده‌ها و عملکرد شتابدهنده‌ها در ایران، مقاله «معرفی شتابدهنده ها» را مطالعه کنید.

نرخ بازده مورد انتظار سرمایه گذاران فرشته

سرمایه گذاران فرشته بین تمامی سرمایه گذاران حوزه کارآفرینی بیشترین ریسک را متحمل می‌شوند. طبق آمارهای سرمایه گذاری خطرپذیر در کشور امریکا، سرمایه گذاران فرشته بازده سالانه ای بین 20 تا 40 درصد کسب می‌کنند و بازده مورد انتظار آن‌ها نیز سالانه 25درصد است. با توجه به اینکه حداقل نرخ بهره (Hurdle rate) برای این گونه سرمایه گذاری‌ها در امریکا به طور متوسط 8 درصد است، بازده مورد انتظار سرمایه گذاران فرشته تقریبا 3 برابر حداقل نرخ بهره می‌باشد.

نرخ بهره مورد استفاده برای حوزه سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران حدودا 60 درصد می‌باشد (که البته با توجه به ریسک‌های جدیدی که اخیرا در حوزه کسب وکارهای اینترنتی ایجاد شده احتمالا بالاتر رفته است) . بنابراین احتمالا بازده سالانه مورد انتظار سرمایه گذاران فرشته در ایران باید رقمی بین 150 تا 180 درصد باشد.

تفاوت سرمایه گذار فرشته و سرمایه گذار خطر پذیر (VC)

کارآفرینان برای انتخاب محدوده صحیح جهت جست و جوی سرمایه گذار متناسب با کسب و کارشان، باید با تفاوت‌های اصلی سرمایه گذاران آشنا باشند. از آنجایی که سرمایه گذاران خطرپذیر متداول ترین و تخصصی ترین نوع سرمایه گذاران حوزه کارآفرینی هستند، در این بخش تفاوت‌های سرمایه گذار فرشته با سرمایه گذار خطرپذیر را بررسی می‌کنیم:

1- نوع سرمایه:

منبع تامین سرمایه گذاران فرشته معمولا از سرمایه شخصی است، ولی منابع مالی سرمایه گذاران خطر پذیر از شرکت‌ها و افراد، صندوق‌های بازنشستگی خصوصی و دولتی و بنیادها تامین می‌شود.

2-مقدار سرمایه گذاری:

سرمایه گذاران فرشته معمولا مبلغ کم تری را به نسبت سرمایه گذاران خطر پذیر سرمایه گذاری می‌کنند؛ چرا که سرمایه گذاران خطر پذیر به سبب اینکه از مجموع سرمایه‌های افراد و شرکت‌ها استفاده می‌کنند معمولا توان سرمایه گذاری مبالغ بالاتری دارند و علاوه بر این قدرت ریسک پذیری شان نیز بالاتر است.

3- مرحله رشد استارتاپ:

یکی دیگر از تفاوت‌های اصلی فرشتگان و VCها، مرحله ورودشان به چرخه جذب سرمایه استارتاپ است. فرشتگان معمولا در استارتاپ هایی را که در مرحله بذری قرار دارند، سرمایه گذاری می‌کنند. این در حالی است که VCها به دلیل ریسک بسیار بالای سرمایه گذاری در مراحل بذری، از سرمایه گذاری بر روی این شرکت‌ها خودداری می‌کنند. در حقیقت سرمایه گذاران فرشته به دلیل انگیزه‌های شخصی معمولا تمایل بیشتری برای سرمایه گذاری در شرکت‌های نوپا نشان می‌دهند.

4­-اختیارات:

سرمایه گذاران خطر پذیر معمولا علاوه بر دریافت سهام، علاقه دارند برای کنترل عملکرد مدیران، در مدیریت شرکت نقش فعالی داشته باشند. ولی سرمایه گذاران فرشته فقط در صورت مشاهده مسائل جدی در روند پیشرفت یا در صورت درخواست کارآفرین اقدام به ارائه مشاوره می‌کنند.

5- انگیزه ها:

یکی از اصلی ترین تفاوت‌های این دو سرمایه گذار در نوع انگیزه هایشان است. سرمایه گذاران فرشته معمولا در کنار داشتن انگیزه‌های مالی، بر اساس علاقه و انگیزه شخصی نیز به حمایت کسب و کار‌ها می‌پردازند. آن‌ها معمولا کسب وکارهایی را برای سرمایه گذاری انتخاب می‌کنند که آشنایی زیادی با آن‌ها دارند. خطر پذیر‌ها اما صرفا بر اساس انگیزه‌های مالی سرمایه گذاری می‌کنند. علت تمرکز سرمایه گذاران خطرپذیر در حوزه فناوری اطلاعات هم پتانسیل رشد بالا در این حوزه است.

6-زمان و پروسه تصمیم گیری:

از آنجایی که سرمایه گذاران فرشته با سرمایه‌های شخصی اقدام به سرمایه گذاری می‌کنند، معمولا زمان کوتاه تری صرف تصمیم گیری می‌شود. ولی سرمایه گذاران خطر پذیر به عنوان متخصصین این حوزه در برابر صاحبان سرمایه مسئول هستند و وقت بسیار زیادی را صرف بررسی و محاسبات شاخص‌های پذیرش استارتاپ می‌نمایند. بنابراین فرشتگان به جهت استفاده از سرمایه شخصی، روند، نوع و میزان سرمایه گذاری متفاوتی با VC‌ها دارند.

فرآیند سرمایه گذاری فرشته:

در این بخش فرآیند سرمایه گذاری فرشته را مورد بررسی قرار می‌دهیم. در این مدل فعالیت‌های استارتاپ و سرمایه گذار به صورت توامان بررسی شده است.

1- یافتن سرمایه گذار فرشته (استارتاپ):

سرمایه گذاران فرشته معمولا در دو گروه مرتبط و غیر مرتبط دسته بندی می شوند.

الف) سرمایه گذاران فرشته مرتبط:

دسته ی اول کسانی هستند که به گونه ای با شما یا کسب و کار شما مرتبطند اما لزوما از آشنایان شما نیستند، و گروه دوم کسانی هستند که هیچگونه ارتباطی با شما و کسب و کار شما ندارند. به همین دلیل به صاحبان کسب و کار‌ها توصیه می‌شود که در فرآیند جذب سرمایه گذار در اولین قدم در گروه اول که ممکن است به گونه ای با آن‌ها یا کسب و کارشان آشنا یا مرتبط باشند به جست و جو بپردازند و سپس به سراغ گروه غیر مرتبط بروند. اولین فیلتر، صنعت یا بازاری است که در حال حاضر در آن فعالیت می‌کنید. به طور کلی، سرمایه گذاران فرشته به عنوان اولین فیلتر خود از صنایع خاص پیروی می‌کنند. بعد از اینکه جستجو را برای یافتن سرمایه گذاران بر اساس صنعت محدود کردید، لیست را با کسانی که به شما نزدیکترند مرتب کنید. بدین منظور توصیه می‌شود لیستی از افراد را بر اساس گروه بندی زیر یادداشت کنند:

• افراد ثروتمند:

پزشکان، دندانپزشکان، وکلا، حسابداران و صنعت گران. شما این افراد را می‌شناسید، بنابراین قرار ملاقات گذاشتن با آن‌ها معمولا به راحتی امکان پذیر است. آن‌ها با توجه به درآمدشان معمولا از توان سرمایه گذاری در پروژه‌های فاز‌های اولیه برخوردارند و اگر تمایلی هم نداشته باشند، ممکن است بتوانند یک همکار علاقه‌مند را معرفی کنند.

• شرکای تجاری:

این افراد شامل کسانی هستند که در مسیر کسب و کار شما قرار دارند و به طور عمده در چهار گروه زیر طیقه بندی می‌شوند.

تامین کنندگان/فروشندگان: صاحبان کسب و کار هایی که در زنجیره تامین کسب و کار شما قرار دارند و تامین کننده ی نیازهای کسب و کار شما هستند. از آنجایی که پیشرفت کسب و کار شما در اکثر مواقع به سوددهی بیشتر کسب و کار‌های آن‌ها نیز منجر می‌شود، علاقه ای جدی به موفقیت شرکت شما دارند. البته سرمایه گذاری این افراد ممکن است لزوما به صورت نقدی نباشد، بلکه به صورت شرایط پرداخت بهتر یا قیمت ارزان تر باشد. تولید کنندگان حتی ممکن است از اعتبار خود برای کمک به شما در گرفتن وام استفاده کنند.

مشتریان: مشتریان شما به خصوص آن هایی که از محصول یا خدمت شما جهت تولید یا فروش محصولات و خدمات خود استفاده می‌کنند، گزینه‌های بسیار مناسبی جهت ارتباط گیری می‌باشند. کلیه مشتریانی را که با آنها ارتباط تجاری دارید، لیست کنید.

کارمندان: برخی از کارمندان اصلی شما ممکن است پتانسیل‌های استفاده نشده ی بسیاری داشته باشند. علاوه بر اینکه با شریک کردن آن‌ها در مالکیت شرکت انگیزه‌های بیشتری برای آن‌ها ایجاد می‌کنید، می‌توانید بخشی از هزینه‌های نیروی انسانی را هم به این شکل کاهش دهید. همچنین می‌توانید از روابط و موقعیت‌های تجاری آن‌ها مثل ضمانت جهت دریافت وام و … استفاده کنید.

رقبا: این دسته شامل شرکت‌های مشابهی است که مستقیماً با آنها رقابت نمی کنید. اگر یک رقیب در بخش دیگری از کشور تجارت می‌کند و در قلمروی تجاری شما قرار ندارد، یا در حوزه ای تخصصی نزدیک به شما در حال فعالیت است، پتانسیل یک سرمایه گذار دلسوز و همدل بودن را دارد و ممکن است نه تنها سرمایه، بلکه اطلاعات و دانشش را نیز به اشتراک بگذارد.

ب) سرمایه گذاران فرشته غیر مرتبط:

این دسته افرادی هستند که ارتباطی با شما یا کسب و کارتان ندارند، به دلیل ویژگی های دیگری می توانند گزینه های مناسبی برای جذب سرمایه باشند. اگر بخواهیم این افراد را طبقه بندی کنیم، در سه دسته افراد ثروتمند، مدیران شرکت های بزرگ و کارآفرینان قابل دسته بندی هستند.

• افراد ثروتمند:

این دسته شامل تمام افرادی است که متمول هستند و توانایی سرمایه گذاری روی پروژه شما را دارند. بدیهی است که هر چه دارایی این افراد بیشتر باشد، قدرت ریسک پذیری شان در مقیاس سرمایه مورد نیاز شما بیشتر خواهد بود و راحت تر می‌توانید آن‌ها را متقاعد به سرمایه گذاری روی استارتاپتان کنید.

• مدیران شرکت‌های بزرگ:

فرشتگان در سمت‌های ​​مدیریتی به دو دلیل عمده سرمایه گذاری در مشاغل کوچک را شروع می‌کنند، یا از کار خود خسته شده‌اند و به دنبال جذابیت‌های کسب و کاری دیگری هستند، یا در حال بازنشستگی هستند و از این مسئله که از فضای کسب و کار دنیای پیشرو عقب بیفتند می‌ترسند.

• کارآفرینان:

این افراد در مشاغل خود موفق هستند، سابقه ی سرمایه گذاری یا کسب و کار‌های موفق را دارند. آن‌ها همچنین علاقه مند به سرمایه گذاری در مشاغل نوپا ی دیگر نیز می‌باشند. در صورتی که این کارآفرینان با صنعت شما نیز آشنا باشند، تبدیل به سرمایه گذاران بسیار مناسبی می‌شوند. البته چنین افرادی در ایران کمتر یافت می‌شوند. چرا که هنوز شرکت‌های استارتاپی ایرانی هنوز به مرحله خروج نرسیده‌اند و مدیرانشان هنوز ثروتشان را نقد نکرده‌اند. اما اخیرا حسام آرمندهی بنیانگذار کافه بازار مبلغ 1 میلیارد تومان روی استارتاپ پیاده سرمایه گذاری کرد که نمونه جالبی از این نوع سرمایه گذاری محسوب می‌شود.

برای اینکه بیشتر با مفهوم سرمایه گذاری فرشته در دنیا آشنا شوید، بد نیست یک نمونه شاخص از این نوع سرمایه گذاران را بررسی کنیم. جاناتان تئو یکی از سرمایه گذاران فرشته امریکاست که سابقه کار به بخش استراتژی شرکت گوگل را دارد. وی پس از جدایی از گوگل شرکت Binary Capital را تاسیس کرده و علاوه بر آن به صورت شخصی نیز روی استارتاپ‌ها سرمایه گذاری کرده است. مهمترین سرمایه گذاری‌های تئو، استارتاپ‌های بزرگی مانند اینستاگرام، توییتر و اسنپ چت بوده است.

روش های ارتباط با سرمایه گذاران فرشته

معمولا برای برقراری ارتباط با فرشتگان مرتبط دشواری زیادی وجود ندارد، اما برای ارتباط گیری با فرشتگان غیرمرتبط می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

1-تبلیغات
2-ارتباط با کارگزاری‌ها
3-بازاریابی
4-شرکت در رویدادها و شبکه سازی  
5- استفاده از فروم‌های سرمایه گذاری

سرمایه گذاران فرشته عموما اکثر فرصت‌های سرمایه گذاری خود را از طریق دوستان و همکاران تجاری پیدا می‌کنند، بنابراین سعی کنید ارتباطات خود را گسترش دهید. به مشاوران حرفه ای و افرادی که در برنامه‌های شبکه ای با آنها ملاقات می‌کنید یا به هر کسی که روابط اجتماعی بالایی دارد بگویید که شما به دنبال سرمایه گذاری هستید.
بزرگ ترین گروه‌های سرمایه گذاری فرشته ایران عبارتند از:

کارایا
گروه سرمایه گذاری بانیان
ایراتل ونچرز
ایران تک لب

2-ثبت درخواست/پیش غربالگری:

در این مرحله معمولا کارآفرین درخواست خود را همراه با اطلاعات کسب و کار و pitch deck اولیه (ارائه آسانسوری) ارائه می‌دهد. در مورد سرمایه گذاران فرشته ی گروهی یا حرفه ای این مورد معمولا به طور آنلاین از طریق سایت یا ایمیل انجام می‌شود. درخواست ثبت شده بر مبنای معیار‌های مورد نظر بررسی می‌شود و در صورت کامل بودن مستندات ،کارآفرین‌ها برای ارائه ی حضوری دعوت می‌شوند. اطلاعات ارسالی در این مرحله باید در عین جامع بودن خلاصه باشد. باید به این نکته توجه داشت که سرمایه گذاران در این مرحله نیاز به دانستن جزییات کسب و کار ندارند. در واقع، آن‌ها به دنبال اطلاعاتی هستند تا بتوانند بر اساس آن‌ها در مورد شروع فرآیند غربالگری برای کسب و کار مورد نظر تصمیم گیری کنند.

فایل pitch deck باید شامل موارد زیر باشد:

• معرفی کسب و کار
• مشکل و مسئله موجود و راه حل ارائه شده
• ارزش خلق شده
• محصول یا خدمت
• تحلیل بازار استراتژی‌های فروش و بازاریابی
• مزیت رقابتی و تحلیل رقبا
• مدل درآمدی و محاسبات و جریان نقدینگی
• معرفی تیم
• میزان سرمایه مورد نیاز و موارد استفاده از آن

معمولا سرمایه گذاران حرفه ای فرمتی از  نحوه ی فایل ارسالی در اختیار شما قرار می‌دهند. به عنوان 2مورد قالب پیشنهادی سرمایه گذاران فرشته ایرانی قرارداده شده است.
موارد و فرمت درخواستی کارایا در مرحله ی پیش غربالگری:
“فرم ارزیابی کارآفرین” و “راهنمای تهیه فایل ارائه”
موارد و فرمت درخواستی بانیان در مرحله ی پیش غربالگری:
Pitch deck

3-غربالگری/دعوت به ارائه:

پس از بررسی فایل‌های ارسالی یا ارائه آسانسوری، در صورتی که کسب و کار، معیار‌های مورد نظر سرمایه گذاران را داشته باشد، معمولا به ارائه ی حضوری دعوت می‌شود. این معیار‌ها عبارتند از:

• صنعت مورد نظر و بازار هدف جذاب
• تیم مدیریتی
• پتانسیل رشد و مزیت رقابتی
• ارزیابی‌های مالی
• میزان سرمایه ی مورد نیاز
• استراتژی خروج

در جلسه حضوری، سرمایه گذاران معمولا 20 دقیقه وقت برای ارائه در اختیار کارآفرین قرار می‌دهند و بقیه زمان را صرف پرسش و پاسخ می‌کنند.

توصیه هایی جهت ارائه به فرشتگان:

از تهیه ی تعداد زیادی اسلاید بپرهیزید. زمان زیادی را صرف بیان مقدمات نکنید.
از استفاده ی بیش از حد گرافیک‌های خاص یا جلوه ی بصری بپرهیزید.
از اطلاعات و داده‌های درست برای ارزیابی‌های مالی خود استفاده کنید.
به تدوین صحیح و بیان استراتژی‌های خروج در نظر گرفته شده اهمیت دهید.
توضیحات خود را به ساده ترین حالت ممکن بیان کنید. در نظر داشته باشید که ممکن است در میان داوران کسانی باشند که با حوزه ی کسب و کار شما آشنایی ندارند.

4-راستی آزمایی:

در صورتی که پس از دو مرحله ی غربالگری و ارائه، سرمایه گذاران نظر مثبتی نسبت به کسب و کار شما داشته باشند. مرحله ی راستی آزمایی آغاز می‌شود. در این مرحله سرمایه گذاران و مشاوران تخصصی اقدام به بررسی فایل ارائه، BP (طرح کسب وکار)، اظهارات مالی، روند‌های قانونی و کیفیت محصول می‌نمایند. سابقا این  مرحله در فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران فرشته سنتی نقشی نداشت. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این مرحله ریسک کسب و کار را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
فرآیند راستی آزمایی کارایا
دستورالعمل راستی آزمایی ACEF

5-مذاکره و عقد قرارداد:

پس از مرحله ی راستی آزمایی، مذاکرات برای عقد قرارداد آغاز می‌شود. در این مرحله طرفین باید حد واضحی از اختیارات، وظایف و تعهدات خود را مشخص نمایند. در این مرحله میزان سهام واگذار شده و توافق نامه‌های ضروری به طور قانونی و حقوقی تدوین شده و به امضای طرفین می‌رسد.

6-سرمایه گذاری و حمایت‌های پس از آن:

پس از عقد قرارداد سرمایه گذار طی بازه‌های زمانی و شرایط توافق شده سرمایه را تزریق می‌کند. در عین حال در صورت نیاز یا درخواست کارآفرین و یا در شرایطی که نیازمند تصمیمات استراتژیک باشد، با تجربه، مهارت و دانش خود یا نیروهای متخصص به کمک کسب و کار می‌آید.

7- خروج:

خروج آخرین و مهم ترین مرحله برای فرشتگان است. ایجاد طرح خروج بر اساس ماهیت سرمایه گذاری ، میزان و نوع سرمایه گذاری و …  برای فرشتگان ضروری است. فرشتگان قبل از ورود به کسب و کار‌ها استراتژی‌های خروج ممکن را برای کسب و کار بررسی می‌کنند.

سرمایه گذار فرشته ، از طریق یکی از راه‌های زیر سرمایه گذاری خود را به پایان می‌رساند:

• عرضه اولیه سهام ( IPO)
• ادغام و تملیک
• خروج اجباری
• فروش به سرمایه‌گذاران دیگر

در حالی که ایده آل ترین مدل خروج، عرضه عمومی سهام می‌باشد، اما به دلیل بالا بودن ریسک شکست استارتاپ ها، معمولا تعداد بسیار معدودی از آن‌ها به این مرحله می‌رسند. لذا صاحبان کسب و کار‌ها در هنگام جذب سرمایه گذار فرشته و ارائه به آن‌ها باید به این نکته توجه کنند که سرمایه گذاران فرشته تمایل دارند استراتژی خروج واقع بینانه و مطابق با نوع و اندازه کسب وکار شما داشته باشند. بازخرید سهام توسط کارآفرین ، فروش به سرمایه گذار دیگر و یا ادغام و تملیک توسط شرکت‌های دیگر گزینه واقع بینانه تری محسوب می‌شود.

نویسنده: هانیه عرب | کارشناس تحقیقات بازار