محاسبه اندازه بازار خرده فروشی در ایران

احتمالا بارها این موضوع را شنیده‌اید که خرده فروشی آنلاین سهم کمی از کل بازار خرده فروشی در ایران دارد.( دیجی کالا در گزارش سال 99 خود سهم خرده فروشی آنلاین از کل بازار خرده فروشی را کمتر از 3.2 درصد برآورده کرده است. در حالیکه سهم خرده فروشی آنلاین از کل بازار خرده فروشی در اکثر کشورهای جهان بیشتر از 8 درصد است.)

اما اصلا اندازه بازار خرده فروشی در کشور چقدر است؟ چه حجمی از این مقدار به صورت آنلاین رخ می دهد؟

آیا واقعا سهم بازار خرده فروشی آنلاین از کل این بازار 3.2 درصد است؟

در این مقاله قصد دارم تخمینی از اندازه بازار خرده فروشی و سهم خرده فروشی آنلاین از کل خرده فروشی ارائه دهم.

تخمین سرانگشتی اندازه بازار خرده فروشی در کشور

تولید ناخالص داخلی از 4 بخش اصلی تشکیل شده است:

GDP= C + G + I + NX

C= Private Consumption or Consumer Spending

G= Government Spending

I= Businesses Capital Spending

NX = Net Exports (Exports- Imports)

در واقع یکی از 4 بخش اصلی GDP، مقدار مصارف بخش خصوصی و خانوارها (Consumer Spending) است. به طور معمول Consumer Spending یا مصارف خانوار، 60 تا 70 درصد از مقدار GDP را در برمی گیرد و خود نیز به دو دسته کالاها (Goods) و خدمات (Services) تقسیم می شود.

مقدار مصرف خانوارها در بخش کالاها ( که خود به دو دسته کالاهای بادوام و کالاهای مصرفی تقسیم می شود) به عنوان بازار خرده فروشی نیز شناخته می شود که معمولا برابر با 0.25 درصد GDP است.( در اقتصادهای گوناگون و شرایط اقتصادی متفاوت این عدد متفاوت است و در اینجا تنها برای تخمین از آن استفاده شده است.)

با توجه به اینکه تولید ناخالص داخلی به قیمت های جاری(Nominal GDP) در سال 99 برابر با 3500 هزار میلیارد تومان بوده است، پس باید انتظار داشته باشیم اندازه بازار خرده فروشی نزدیک به 900 هزار میلیارد تومان باشد.

روش اول: محاسبه اندازه بازار خرده فروشی براساس متوسط هزینه کرد خانوار

مرکز آمار هر ساله براساس آمارگیری، عددی را به عنوان متوسط هزینه سالانه خانوارهای شهری و روستایی اعلام می کند. براساس آمارگیری که این مرکز از بیش 19 هزار خانوار در مناطق شهری و 18 هزار خانوار در مناطق روستایی داشته است، متوسط هزینه خانوارهای شهری 62 میلیون تومان در سال 99 و متوسط هزینه خانوارهای روستایی 34 میلیون تومان عنوان شده است.

متوسط هزینه خانوارهای شهری و روستایی در سال 99 (میلیون تومان)

با توجه به اینکه تعداد کل خانوارهای شهری حدود 19 میلیون و تعداد کل خانوارها روستایی حدود 6 میلیون برآورد می شود، بنابراین می توان گفت مجموع هزینه خانوارهای ایرانی در سال 99، 1385 هزار میلیارد تومان بوده است.( مجموع هزینه‌های خانوارها در بخش خدمات و کالا برابر با 40 درصد GDP در سال 99 است که نسبت به میانگین جهانی کمی کمتر به نظر می رسد.)

برای بدست آوردن اندازه بازار خرده فروشی، نیاز است تا سهم هزینه خدمات مانند مسکن، بهداشت و درمان و حمل و نقل و ارتباطات را از این مقدار جدا کنیم. براساس آمارگیری انجام شده توسط مرکز آمار حدود 57 درصد از کل هزینه های یک خانوار شهری در سال 99، مربوط به هزینه مسکن، ارتباطات و حمل و نقل است.

ترکیب انواع هزینه های یک خانوار شهری در سال های 98 و 99

ترکیب انواع هزینه های یک خانوار روستایی در سال های 98 و 99

براساس سهم هزینه کالا در سبد خانوارهای شهری و روستایی، اندازه بازار خرده فروشی در کشور برابر با 631 هزار میلیارد تومان بدست می آید.

البته ایرادات زیر را می توان به این روش محاسبه وارد کرد:

– اختلاف 30 درصدی متوسط هزینه‌های خانوار محاسبه شده توسط بانک مرکزی و مرکز آمار بین سال های 87 تا 96 ( از سال 96 محاسبه آمار های مربوطه به مرکز آمار واگذار گردید.)

– تمایل افراد به عدم اظهار درست مقادیر درآمدی و هزینه ای خود

اگر اختلاف 30 درصدی متوسط هزینه‌های خانوار محاسبه شده توسط بانک مرکزی و مرکز آمار را در این عدد لحاظ کنیم، در این صورت اندازه بازار خرده فروشی به 820 هزار میلیارد تومان در سال 99 می‌رسد.

روش دوم: محاسبه اندازه بازار خرده فروشی براساس اندازه بازار FMCG

همان طور که در جدول بالا مشاهده کردید، هر خانوار شهری به طور متوسط سالانه 16 میلیون و هر خانوار روستایی به طور متوسط سالانه 11 میلیون هزینه صرف خرید مواد خوراکی می کنند. بنابراین اندازه بازار موادخوراکی در کشور 388 هزار میلیارد تومان بدست می‌آید.

با نگاهی به صورت های مالی مجموعه افق کوروش و رفاه در سال 99، متوجه می‌شویم که حدود 20 درصد از این فروش این فروشگاه ها کالاهای بهداشتی و شوینده بوده است. بنابراین می‌توان اندازه بازار FMCG در کشور را 485 هزار میلیارد تومان برآورد کرد.

براساس نقل قول موسسه مطالعات و پژوهش بازرگانی در سال 2019، 30 درصد از سهم بازار خرده فروشی مربوط به بازار FMCG بوده است.

( البته با توجه به افزایش هزینه‌ها و کاهش قدرت خرید مردم در دو سال گذشته، انتظار می رود که این سهم درحال حاضر بیشتر از 30 درصد باشد.)

بنابراین با فرض اینکه سهم بازار FMCG از کل بازار خرده فروشی 35 درصد باشد، اندازه بازار خرده فروشی 1385 هزار میلیارد تومان برآورد می شود.( تقریبا برابر با کل هزینه خانوارها در سال 99 که توسط مرکز آمار عنوان شده است!)

ایراداتی نیز به این نوع محاسبه وارد است:

– فرض سهم 30 درصدی FMCG از کل بازار خرده فروشی با توجه به سال نقل قول و عدم مشخص بودن روش محاسبه چندان معتبر نیست.

سهم خرده فروشی آنلاین از کل بازار خرده فروشی

با توجه به اعداد بدست آمده می توان گفت که اندازه بازار خرده فروشی در ایران در سال 99، عددی بین 820 تا 1385 هزار میلیارد تومان است.

با درنظرگرفتن میانگین این دو عدد می‌توان اندازه بازار خرده فروشی در سال 99 را 1100 هزار میلیارد تومان برآورد کرد.

اما چه مقدار از این عدد به صورت آنلاین اتفاق می‌افتد؟

خرده فروشی آنلاین در کشور در دو بستر فروشگاه‌های آنلاین و شبکه های اجتماعی اتفاق می‌افتد. متاسفانه در حال حاضر هیچ عدد قابل اتکایی از مقدار فروش در شبکه های اجتماعی و فروشگاه‌های آنلاین (مخصوصا دیجی کالا) دردسترس نیست. براساس شنیده ها مقدار فروش فروشگاه‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی در سال 99 حدود 40 تا 50 هزار میلیارد تومان بوده است.

پس سهم خرده فروشی آنلاین از کل بازار خرده فروشی در کشور را می توان بین 3.6 تا 4.5 درصد درنظر گرفت که همان طور که مشاهده می‌کنید این مقدار تفاوت چشمگیری با سایر کشورها دارد.

نویسنده : وحید وفایی