آیا فیلتر تلگرام موفق بود؟

در هفته ای که گذشت، وزیر ارتباطات برای پاسخگویی به سوالات نمایندگان به مجلس دعوت شد. سوالات بسیار نمایندگان مجلس در مورد اینستاگرام و بیان جملاتی مانند « نیمی از ترافیک کشور را به اینستاگرام اختصاص داده اید» و «اینستاگرام قتلگاه اعتقادات جوانان ما شده است» گمانه زنی هایی درباره فیلترینگ این شبکه اجتماعی در کشور را افزایش داد.

درحالیکه حدود دو سال و یک ماه از فیلترینگ تلگرام می گذرد، صحبت­ها و مصاحبه­ های اخیر برخی از نمایندگان مجلس درباره اینستاگرام، نشان داد که برخی از نمایندگان مجلس موافق فیلترینگ اینستاگرام هستند و از آن استقبال می­ کنند.

به همین منظور تصمیم گرفتیم در این مقاله اتفاقات پس از فیلترینگ تلگرام را مرور کرده و هم­چنین سرنوشت شبکه­ های اجتماعی داخلی که قرار بود جایگزین تلگرام شوند را بررسی کنیم.

فیلتر موقت تلگرام

بحث فیلترینگ تلگرام به طور جدی از تظاهرات ۸ دی ماه سال ۱۳۹۶ استارت خورد. در این تاریخ به دلیل اتفاقات رخ داده در کشور، تلگرام به مدت بیش از یک هفته از دسترس کاربران ایرانی خارج شد و بالاخره در تاریخ ۲۳ دی ماه ۱۳۹۶ مجدداً در دسترس قرار گرفت.

فیلتر دائمی تلگرام

در تاریخ 10 اردیبهشت 97 به دستور مقام قضایی، تلگرام بار دیگر از دسترس کاربران خارج شد. پس از فیلترینگ تلگرام وزیر ارتباطات در چند رشته توییت مخالفت خود با فیلترینگ این شبکه اجتماعی را اعلام کرد.

باتوجه به مصاحبه های صورت گرفته دولت خود را مخالف فیلترینگ را نشان می‌داد و مسئولیت فیلتر این شبکه اجتماعی را به سایر نهادها ارتباط میداد. با خروج مسئولین و نهادها از تلگرام و صحبت­های برخی از آنان به نظر می رسید که این بار فیلتر تلگرام موقتی نخواهد بود.

به گونه ای که در 22 اردیبهشت ماه، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اعلام کرد که رفع تلگرام موقت نبوده و این پیام رسان هیچ جایی در آینده کشور نخواهد داشت.

شبکه­ های اجتماعی داخلی

پس از فیلترینگ تلگرام، شورای عالی فضای مجازی کشور اعلام کرد طبق بررسی‌های صورت گرفته سه پیام‌رسان اجتماعی «بله»، «سروش» و «گپ» را به عنوان پیام‌رسان‌های واجد شرایط برای انجام مکاتبات اداری و ارائه خدمات اداری و هم‌چنین انجام تبلیغات توسط نهادها و مؤسسات دولتی، عمومی و غیر دولتی در نظر گرفته است. البته پس از مدتی تعداد این پیام رسان ها از 3 به 7 افزایش پیدا کرد و 7 پیام رسان بومی سروش، گپ، آی گپ، بله، بیسفون، ویسپی و ایتا در لیست حمایتی وزارت ارتباطات قرار گرفتند.

اعطای 5 میلیارد تومان وام وجوه اداره شده، 5 گیگابایت بر ثانیه پهنای باند داخلی، واگذاری فضای مکانی برای قراردادن سرور و … از جمله مواردی‌ بود که در قالب بسته حمایتی در اختیار این پیامرسان ها قرار گرفت. حمایت­هایی که با واکنش منفی بیشتر مردم همراه بود. در این بین البته برخی از مقامات معتقد بودند که این حمایت ها بسیار ناچیز بوده است.

به گونه ای که چندماه بعد معاون امور فضای مجازی دادستانی کل کشور با بیان این که تلگرام سه هزار سرور برای ایرانی‌ها دارد، گفت که به وزارت ارتباطات تکلیف شده که از ناحیه شورای عالی فضای مجازی تسهیلات مؤثر در اختیار پیام‌رسان‌های داخلی قرار دهد اما ۱۰ سرور و کمک پنج میلیارد تومانی کافی نیست و برای اینکه سرویسی بتواند مانند تلگرام پاسخگو باشد باید حداقل معادل ۳۰۰ میلیارد تومان بودجه و امکانات داشته باشد!

فیلترینگ تلگرام و بسته ­های حمایتی منجر به چه تغییراتی در این حوزه شد؟

پیام‌رسان تلگرام در ایران قبل از فیلترینگ، دارای حدود ۴۵ میلیون کاربر بود و  بنا به گفته متولیان امر، ۶۰ درصد از پهنای باند اینترنت این کشور صرف استفاده از این اپ می‌شد.

1 ماه پس از فیلتر تلگرام، وزیر ارتباطات در مجلس، 25 درصد فعالیت کاربران به پیام رسانهای داخلی منتقل شده و ۷۵ در صد مابقی روی پیام‌رسان‌های قبلی ماندند. همچنین تعداد کاربران این پیام­‌رسان‌ها توسط وزیر ارتباطات 10 میلیون عنوان شد. البته چند روز بعد وزیر عدد 15 را برای تعداد کاربران این پیامرسان ها اعلام کرد!

البته در مرداد ماه و سه ماه پس از فیلتر، آمارهای رسمی نشان می‌داد که بازدید پست‌های پیام رسان تلگرام بعد از فیلترینگ در آن زمان به دوران قبل از فیلترینگ برگشته است.

البته در یک نظرسنجی ملی که توسط ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) در اسفند سال ۹۷ انجام شد، ۵۵.۹ درصد مردم ایران همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند. طبق این نظرسنجی، شمار کاربران فعالِ ایرانیِ تلگرام، ۲۳ برابر کاربران فعال پیام‌رسان سروش است. این نظرسنجی نشان میداد که تنها ۲.۴ درصد مردم کشور از پیام‌رسان سروش استفاده می‌کنند.

در حال حاضر تعداد کاربران پیامرسان­ های داخلی چقدر است؟

برای بررسی تعداد کاربران فعال این پیامرسان­ها به کافه بازار مراجعه می کنیم. در حال حاضر پیامرسان سروش با اپلیکیشن سروش و سروش پلاس در کافه بازار فعال است و تعداد این اپ­ها به ترتیب 500 هزار و 3 میلیون است. با توجه به اینکه کافه بازار، تعداد کاربران را به صورت پله ای نشان می‌دهد بنابراین تعداد کاربران پیامرسان سروش را 4 میلیون نفر در نظر می‌گیریم.

آمار نصب فعال سایر پیامرسان‌ها نیز به صورت زیر است:

با جمع اعداد فوق به عدد 9 میلیون و 20 هزار می رسیم که با توجه به نکته ای که در مورد نمایش تعداد نصب در کافه بازار بیان شد، مجموع نصب فعال این برنامه ها را 10 میلیون درنظر میگیریم.

اگر تعداد کاربران فعلی تلگرام را همان 40 میلیون در نظر بگیریم، باز هم به اعدادی که وزیر ارتباطات در مجلس ارائه داده بود خواهیم رسید و به نظر می رسد تعداد کاربران این پیام رسان ها در طول زمان تغییری نکرده است. ( البته همان طور که بیان شد وزیر ارتباطات از تعداد کاربر 15 میلیونی این پیام رسان ها نیز صحبت کرده بود که با این فرض می توان گفت این پیام رسان ها بیش از 30 درصد از مخاطبان خود را در این ماه ها از دست داده اند.)

فیلترینگ اینستاگرام

در اینکه فضای مجازی و اینستاگرام در حال حاضر با مشکلات فراوانی روبرو است، شکی نیست. اما اولین سوالی که در این جا مطرح می شود این است که فیلتر این شبکه اجتماعی چه مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد؟

طبق آخرین آمار منتشر شده در حال حاضر بیش از یک میلیارد کاربر در جهان از این شبکه اجتماعی استفاده می­کنند و بیش از 25 میلیون پیج بیزینسی نیز در اینستاگرام فعال هستند.

اگر تعداد کاربران اینستاگرام در ایران را 30 میلیون در نظر بگیریم، بنابراین می توان گفت که حدود 3 درصد از کاربران این شبکه اجتماعی را ایرانیان هستند. اگر فرض کنیم که این نسبت برای برای پیج­های بیزینسی نیز برقرار باشد در نتیجه بیش از 750 هزار کسب و کار فعال در کشور خواهیم داشت که از اینستاگرام استفاده می­کنند. فیلترینگ اینستاگرام چه مشکلاتی را برای این کسب و کارها ایجاد خواهد کرد؟