آیا اقدامات اسنپ‌فود انحصارطلبی است؟

طی 2 سال گذشته دائما مسئله انحصارطلبی گروه اسنپ یکی از مباحث داغ اکوسیستم استارتاپی ایران بوده است. پیش از این موضوع انحصارطلبی تاکسی آنلاین اسنپ توسط استارتاپ هایی مثل تپسی، ماکسیم و الوپیک مطرح شده بود و حتی کار به شورای رقابت هم کشید، اما در نهایت شورای رقابت اقدامات اسنپ را مصداق انحصارطلبی ندانست.

اخیرا علیرضا صادقیان مدیرعامل iiventures ( مالک نت برگ و چیلیوری) مجددا ادعا کرده که موضوع انحصارطلبی اسنپ فود را از طریق شورای رقابت پیگیری خواهد کرد.

وبسایت دیجیاتو در گزارش کاملی به بررسی ابعاد ماجرای انحصارطلبی اسنپ فود پرداخته و حتی با صاحبان رستوران ها نیز در این خصوص مصاحبه کرده است که مطالعه آن خالی از لطف نیست. اما در این مطلب میخواهیم به زبان ساده ماجرای انحصارطلبی پلتفرم های آنلاین را مورد بررسی قرار دهیم.

در گذشته مطلبی در کانال راستا منتشر شد که مهمترین مصادیق انحصارطلبی در دنیا را معرفی کرده بود. هرچند این قوانین در ایران به طور کامل تعریف نشده است.

اما آنچه اسنپ فود را در جایگاه متهم به انحصارطلبی قرار می دهد، یکی از بارزترین مصادیق انحصارطلبی است. علیرضا صادقیان مدعی شده است که اسنپ فود شرایطی را برای رستوران ها بوجود می آورد تا آن‌ها مجبور به انعقاد قرارداد انحصاری با اسنپ فود باشند. موضوع انحصار طلبی معمولا در کسب وکارهای پلتفرمی بیشتر نمود پیدا می کند. چرا که در این کسب وکارها 2دسته مشتری وجود دارند: تامین کنندگان و مصرف کنندگان. در چنین شرایطی صاحب پلتفرم می تواند شرایطی را برای تامین کننده بوجود بیاورد که تنها گزینه منطقی برای وی، همکاری انحصاری باشد. بدین ترتیب با افزایش تعداد و تنوع تامین کنندگان، مزیت پلتفرم برای مصرف کننده نهایی هم بیشتر می شود و در عمل رقبا راهی برای افزایش سهم بازار خود نخواهند داشت.

اما آیا ارائه پیشنهادهای جذاب برای مشتریان (تامین کنندگان یا مصرف کنندگان) به خودی خود کار غیراخلاقی و مصداق انحصارطلبی است؟ باید گفت خیر. این موضوع زمانی در چارچوب انحصارطلبی قرار میگیرد که یک کسب وکار برای اقناع تامین کنندگان یا مصرف کنندگان از داشته های قبلی خود (که سایر رقبا نمی توانند به آنها دست یابند) نظیر سهم بازار غالب، شبکه مشتریان قبلی و … استفاده کند.

فرض کنید یک پلتفرم سفارش آنلاین غذا (شرکت X) حدود 60 درصد سهم بازار را در اختیار دارد. اگر این کسب وکار به رستوران ها (تامین کنندگان) بگوید که فقط می توانند به صورت انحصاری با وی کار کنند، از نگاه رستوران تصمیم معقولانه چیست؟ اگر پیشنهاد قرارداد انحصاری را نپذیرد، باید با پلتفرم هایی کار کند که سهمی بازاری کمتر از 40درصد دارند و طبیعتا فروشش کاهش خواهد یافت. بنابراین تنها تصمیم منطقی این است که قرارداد انحصاری با شرکت X را بپذیرد. بدین ترتیب اکثر رستوران ها قرارداد انحصاری با شرکت X را میپذیرند و در مقابل رقبای شرکت X نمی توانند با رستوران های مناسب قرارداد ببندند. در نتیجه به تدریج سهم بازار شرکت X افزایش می یابد و به نقطه ای می رسد که عملا رقبا از گردونه رقابت حذف می شوند. واضح است که زمانی که این اتفاق رخ دهد، قربانی اصلی رستوران ها و مصرف کنندگان هستند. چرا که شرکت X که حالا تنها کسب وکار این فضاست می تواند درصد کمیسیون و قیمت ها را هرقدر می خواهد افزایش دهد.

البته باید گفت که اسنپ فود در حال حاضر هیچ کدام از رستوران ها را مجبور به انعقاد قرارداد انحصاری نمی کند. اما آنچه چیلیوری، ریحون و سایر پلتفرم های سفارش آنلاین غذا ادعا می کنند، این است که اسنپ فود شرایطی را برای رستوران ها به وجود می آورد که در صورت عدم پذیرش قرارداد انحصاری و انعقاد قرارداد عادی، آپشن های زیادی (مثل تبلیغات، قرارگرفتن در لیست رستوران های پرفروش و …) را از دست داده و با افت فروش مواجه شوند. اگر بپذیریم که این ادعا درست بوده و تاثیر زیادی در تصمیم گیری رستوران ها داشته باشد، می توان آن را مصداق انحصارطلبی دانست.

در هر حال باید دید نظر شورای رقابت در این خصوص چیست. البته با توجه به سابقه پرونده های این چنینی بعید به نظر می رسد که شورای رقابت اقدام اسنپ فود را انحصارطلبی تلقی کند. چرا که در مورد مشابه تاکسی آنلاین (که اسنپ رسما رانندگان را از همکاری با سایر پلتفرم ها منع می کرد) هم شورای رقابت ادعای رقبای اسنپ مبنی بر انحصارطلبی این شرکت را رد کرد.