«اوبر» ۳۷۰۰ نفر از کارمندانش را تعدیل نیرو کرد. «ایربیانبی» ۲۵ درصد از کارکنانش را اخراج کرد. درآمد «زوم» ۱۶۹ درصد افزایش یافت. تعداد سفارشات ارسالی «گاج مارکت» ۸۸۱ درصد جهش کرد. تعداد سفرهای «اسنپ» ۷۰ درصد کاهش یافت.
این گزاره ها و اعداد کوتاه، بُرنده و صریح آنچه را که در دنیای کسب وکارهای دیجیتال میگذرد، عیان می کند. در سه ماه گذشته، گردباد رکود حاصل از کرونا در تمام جهان آنقدر عمیق و سریع بود که غول های صنعتی جهان را هم دچار تکان های مهلک کرد؛ آنقدر که خودروساز بزرگی مانند «رنو» هم ۱۵ هزار نفر از کارکنان خود را تعدیل کرد. تنها بخشی در اقتصاد جهان که تیغ دو لبه داشت و اوضاع برای تمام کسب وکارهایش ویروسی نشد، صنایع آنلاین و دیجیتال بود. ثروت «جف بزوس» مالک آمازون، در سه ماه ۳۶.۲ میلیارد دلار بیشتر شد. ثروت «مارک زاکربرگ»، مالک و مدیرعامل فیسبوک ۳۰.۱ میلیارد دلار و «سرجئی برین» بنیانگذار گوگل و «استیو بالمر» مدیرعامل سابق مایکروسافت بیش از ۱۳ میلیارد دلار در همین دوره زمانی افزایش یافت؛ درست در دوره ای که ۴۳ میلیون آمریکایی درخواست بیمه بیکاری داده اند.
نجات اقتصاد با خرید آنلاین!
گزارش و آمار شرکت ملی پست نشان میدهد که تعداد مرسولات پستی مربوط به خریدهای اینترنتی از ابتدای سال ۹۹ رشد چشمگیری داشته است. در میان فروشگاههای اینترنتی، «گاج مارکت» با ۲۳۶ هزار و۷۰۰ مرسوله در۲۰ روز اول سال ۹۹، بیشترین خرید اینترنتی در اختیار داشته و پس از آن، دیجیکالا با۲۱۶ هزار و۱۰۰ مرسوله، در رتبه دوم بوده است. بنابراین، مرسولات خرید اینترنتی در دیجیکالا در ۲۰ روز اول سال ۹۹، ۱۲۹ درصد و در گاج مارکت،۸۸۱ درصد رشد داشته است. بر اساس گزارش سازمان فناوری اطلاعات، «اسنپ مارکت» نیز ۵۰ درصد در فروش و تقاضا رشد داشته است.
فرزین فردیس، نایبرئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران درباره وضعیت استارتاپهای ایرانی میگوید: «رشد مرسوله های پستی هم که توسط شرکت های حمل ونقل درونشهری انجام میشود، چیزی نزدیک به ۱۵۰ درصد بود. بنابراین ویروس کرونا برای بعضی از شرکتها تاثیرات مثبت به همراه داشت. بعضی از افرادی که نسبت به استفاده از سرویس های جدید مقاومت شدید داشتند، وادار شدند که از این سرویس ها استفاده کنند. بعضی از افراد هم که گه گداری از آن استفاده میکردند، تبدیل به مشتریان دائمی شدند.»
مجید حسینی نژاد، عضو کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران نیز میگوید: «به دلیل شرایط این روزها، نفوذ کسب وکارهای دیجیتال در بین مردم بالا رفت. حتی افراد سنتی و مسن نیز که از اپلیکیشن های دلیوری (تحویل آنلاین) خرید نمیکردند، به این نوع خرید روی آوردند. مردم مجبور به خرق عادت شدند. کسانی که در نمودار محصول به آنها مشتری متأخر میگویند، به خرید آنلاین روی آوردند. در مقابل، خرید حضوری بهشدت کاهش پیدا کرد و خیلی از فروشگاه ها تعطیل شدند. راهی غیر از این هم وجود نداشت.»
سقوط آزاد در سفر
صنعت گردشگری، ۵.۷ تریلیون دلار گردش مالی دارد و مسئول شغل ۳۱۹ میلیون نفر است. به عبارتی دیگر، تقریبا از هر ۱۰ نفر روی کره زمین، یک نفر در این صنعت کار میکند. به اعتقاد کارشناسان، ویروس کرونا بزرگترین بحران صنعت گردشگری از زمان حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر تاکنون است. برآوردهای سازمان جهانی گردشگری، نشان میدهد که صنعت گردشگری بعد از چند دهه پیشرفت متمادی، حالا به وضعیت سال ۱۹۸۰ عقب گرد کرده است.
صنعتی چنین گسترده، استارتاپهای زیادی هم دارد که بیشترین آسیب را از بحران کرونا دیده اند.
فرزین فردیس میگوید: «نمونه های عجیب وغریب از شوک منفی این بیماری را می توان در صنعت گردشگری و در کسبوکارهای آنلاین این حوزه دید یا در کاهش بسیار قابلملاحظه تبلیغات حوزه دیجیتال مشاهده کرد. گزارش های منتشر شده نشان میدهد که حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد فروش پلتفرم های صنعت گردشگری به نسبت متوسط چند ماه پیش، کاهش پیدا کرده است. ۸۰ درصد آژانس ها کاهش تبلیغات دیجیتال را گزارش کردهاند.»
گزارش سازمان فناوری اطلاعات نیز حکایت از آسیب حداکثری به کسب وکارهای دیجیتال حوزه گردشگری دارد. بر اساس این گزارش، بیشترین تأثیر ویروس کرونا بر استارتاپهای ایرانی در صنعت فروش آنلاین خدمات گردشگری اتفاق افتاده است. استارتاپهای «فالیتیو» و «علی بابا» که بیشترین سهم از فروش بلیط های هوایی را دارند، به ترتیب ۷۵ و ۸۰ درصد کاهش در میزان کل فروش را تجربه کردند که منجر به تعدیل نیرو در شرکتهای علیبابا و الیگشت شد.
مجید حسینی نژاد بنیانگذار شرکت علیبابا میگوید: «ما حتی تا ۹۵ درصد کاهش فروش بلیت را هم تجربه کردیم. مسئله این است که کل بازار گردشگری، فروش خود را از دست داده است، اما با این وجود هم به دلیل اقبال به فضای آنلاین، سهم ما از بازار افزایش یافته و به ۵۰ درصد رسیده است.»
تعدیلِ ناگزیرِ نیرو
استارتاپها در تمام کشورها برای حفظ کسبوکارشان، به کاهش هزینه های نیروی انسانی روی آورده اند. در ایران نیز ۱۸ درصد از استارتاپها، تعدیل نیرو کرده اند.
«تعدیل نیروی کار در نتیجه همه گیری کرونا، سراسر اقتصاد را درگیر کرده است. شرکت های تکنولوژیک نیز از آن در امان نمانده اند. تاکنون شرکت های «اوبر»، «ایربیانبی»، «لیفت»، «یلپ» و «ایونبرایت» نیروهای خود را به ناچار اخراج کرده اند.» سیانان بیزینس، چنین از موج گسترده تعدیل نیرو در غول های استارتاپی مینویسد.
فرزین فردیس، موج بزرگ تعدیل نیروی استارتاپها را چنین تحلیل میکند: «برای بعضی از کسب وکارها کاهش های شدید درآمدی، ضرورت تعدیل گسترده نیروها را رقم زد. در ایران هم طبیعتا شرکت هایی که با کاهش درآمد مواجه شدند، یکی از مهمترین تصمیماتشان برای مواجهه با پیامدهای اقتصادی، این بود که هزینه هایشان را کاهش دهند. یکی از اولین گزینه هایی که به فکر مدیران میرسد، تعدیل نیروهای انسانی است. در استارتاپهای ایرانی هم میتوان این تعدیل گسترده را دید. مثلا در استارتاپهای صنعت گردشگری، بعضی از شرکتها چند صد نفر نیروهای مستقیمشان را به اجبار تعدیل کردند. این اتفاقی بود که در تمام دنیا رخ داد. مسئله تعدیل نیرو بستگی به ساختار هزین های بنگاههای اقتصادی در دنیا و میزان نفوذ نیروی انسانی در آنها دارد.»
نقش دولت در این شرایط
در میان شرکت هایی که برای مقابله با بحران دست به تعدیل نیرو زده اند، علیبابا پر سر و صداتر از همه بوده است. این شرکت، نزدیک به ۲۰۰ نفر از کارکنان خود را تعدیل کرد. مجید حسینی نژاد، بنیانگذار علیبابا میگوید: «تعدیل نیرو انجام دادن، بسیار سخت و دردناک است، اما در این شرایط در تمام دنیا، کاهش هزینه های یک شرکت تنها راه حفظ کردن آن است. ما تعدیل را هم بسیار شخصیسازی شده انجام دادیم. افراد را به سه گروه درآمدی تقسیم کردیم. آنهایی که حقوقشان بالای ۵ میلیون تومان بود، در همان فروردینماه شغل دیگری پیدا کردند و جذب شرکتهای بورسی شدند. تمام افراد تعدیلشده هم تا ۱۵ فروردین حقوق گرفتند. با بقیه افراد هم بسته به شرایطشان، مدارای مالی انجام شد تا آسیب کمتری ببینند.»
اما دولتی ها برای مقابله با شرکت ها و جلوگیری از تعدیل نیرو، تلاشهای زیادی کردند. حتی ابتدا اعلام شد که تسهیلات کرونا، تنها به بنگاه هایی تعلق میگیرد که ۹۰ درصد از نیروی کار خود را حفظ کرده باشند، اما بعد این شرط حذف شد. حسینی نژاد نیز در این مورد میگوید: «من در بخشهایی از دولت بهخصوص وزارت ارتباطات میبینم که دنبال این بودند که استارتاپها تعدیل انجام ندهند. مگر اینجا دولت است؟ شگفت زده میشویم؛ بعضی هایشان هم میگویند که حالا تعدیل هم کردید، چرا اصلا گفتید و اعلام کردید؟ این در حالی است که دولت مسئول بیکاری است. من مسئول اشتغال نیستم، مسئول کسبوکار خودم هستم. جالب است که فشار هم می آورند که از کسب وکارهایی که تعدیل نیرو انجام دهند، حمایت نمیکنند.»
استارتاپها زنده میمانند؟
برندگان بحران کرونا هر چند شرکت و هرچند ابرثروتمندی هم که باشند، باز هم اقتصاد در رکودی عمیق و سهمگین است. همین مسئله کار را برای همه سخت میکند. علیرضا کلاهی نایب رئیس کمیسیون حملونقل و ارتباطات اتاق بازرگانی تهران میگوید: «بحث استارتاپها مثل هر کسب وکار دیگری از شرایط عمومی اقتصاد کشور متاثر است و کرونا به شرایط نابسامان قبلی ما، دامن زد. روند رشد کسب وکارهای دیجیتال اجتناب ناپذیر است.»
در پیمایش سازمان فناوری اطلاعات از ۹۴ شرکت،۵۸ شرکت یعنی۶۱ درصد از آنها اعلام کردهاند که در صورت تداوم شرایط موجود، کسبوکارشان در کمتر از۳ ماه به طور کامل تعطیل خواهد شد,۶ شرکت دیگر بین ۳ تا۶ ماه تاب می آورند و۳۰ شرکت نیز ادعا کردهاند که با منابع موجود فقط تا پایان سال میتوانند به فعالیت در کسبوکار خود ادامه دهند.۴۳ درصد از شرکتهایی که کمتر از۳ ماه منابع برای ادامه کسبوکار خود دارند، در حوزه نرمافزار فعالیت دارند.
استارتاپها در مرز فروپاشی
علیرضا کلاهی نیز درباره وضعیت این شرکتها میگوید: «بعضی از استارتاپها دچار چالش جدی شدند و در حوزه های خاص، تا مرز فروپاشی پیش رفته اند.»
او ادامه میدهد: «قطعا حداقل تا یک سال دیگر کرونا باقی میماند. ما در تنوع بخشیدن به اقتصاد ایران ناکام بوده ایم. اقتصاد سرکوب شده ی وابسته به نفت، تنوع چندانی ندارد. فشار تحریم هم بهشدت زیادی وجود دارد و کل دنیا هم در وضعیت رکود قرار گرفته است. در نتیجه درآمدهای ارزی کشور کاهش یافته است. مسائل سوءمدیریت هم اصلا جدید نیست. بنابراین وضع اقتصاد کشور مساعد نیست و استارتاپها هم در همین فضا قرار دارند. در چنین شرایطی، نمیتوان برای آینده این کسب وکارها رشد چشمگیری را پیش بینی کرد.»
اما فرزین فردیس، معتقد است که در شرایط فعلی، استارتاپها انعطاف پذیری بیشتری نسبت به بنگاه های کوچک و بزرگ داشته اند. آنها ظرفیت یادگیری بیشتری دارند و به همین دلیل، در بلندمدت معادلات اقتصادی را تغییر می دهند.
فردیس تاکید میکند: «البته با شکلگیری فضاهایی که با ایجاد انحصار در جلوگیری از واردات یا تعرفه های عجیب وغریب، یا ایجاد شرایط رانتی با دادن تخفیف های عجیب وغریب مثل یارانه های انرژی بوجود آمده اند، دیگر جایی برای حضور استارتاپها نیست. اصولا استارتاپها جایی میتوانند رشد کنند که فضا، فضای رقابت و استفاده از تکنولوژی و فناوری باشد و استفاده از دانش کمک کند که ارزش افزوده بیشتری خلق کنند. در حوزه هایی از اقتصاد که دچار رانت است، انتظاری برای رشد استارتاپها نداریم. ولی پیشبینی من این است که برخلاف سختیهای کوتاه مدت و بر خلاف دردهایی که بنگاه های نوپا و نوآور کشور میکشند، در آینده میان مدت آنها شانس بقای بیشتری دارند، به این دلیل که یادگیرنده تر و انعطاف پذیرترند. امیدوارم خدا عمر دهد که باقی بمانیم و ببینیم که جوانهای استارتاپی فضا را تغییر داده اند.»
دیدگاه کاربران