شتاب دهنده ها

شتابدهنده ها یکی دیگر از انواع سرمایه گذاران خطر پذیر هستند که معمولا در مرحله بذری و پیش بذری به عنوان اولین سرمایه گذار و پیش از سایر سرمایه گذاران، اقدام به سرمایه گذاری در استارتاپ ها می کنند.

مشکلات مالی، کند بودن رویه ها، کمبود دانش و مهارت های مدیریت کسب و کار و… فقط بخشی از مشکلات استارتاپ ها در مراحل اولیه است. شتاب دهنده ها با ارائه برنامه های فشرده شتاب دهی(معمولا بین 3 تا 12 ماه)، بستر مناسبی را برای تسریع فرآیند رشد استارتاپ ها فراهم می آوردند. آن ها معمولا از طریق یک فرآیند انتخابی از میان تعداد زیادی متقاضی تعدادی را انتخاب کرده و به طور موازی به آن ها خدماتی از قبیل منتورینگ و مشاوره، فضای کاری، آموزش و سرمایه ارائه می دهند تا کسب و کارها را آماده جذب راند بعدی سرمایه کنند. بعضی برنامه های شتابدهی در ازای دریافت سهام( معمولا بین 5 تا 20 درصد) به استارتاپ ها ارائه می شود در حالی که بعضی دیگر دوره های آموزشی غیر رایگان شتابدهی را برگزار می کنند و در ازای آن سهامی دریافت نمی کنند. منابع مالی استارتاپ ها معمولا از محل حمایت های دولتی، سرمایه گذاران ، مشارکت کنندگان و … به جهت حمایت از نوآوری و گسترش آن تامین می شود.

اولین شتابدهنده ها در جهان و ایران

اولین شتاب دهنده ای که در سال 2005 در ایالت ماساچوست آمریکا فعالیت خود را شروع کرد، Y Combinator بود. این شتابدهنده آمریکایی تاکنون برروی بیش از 2000 استارتاپ سرمایه گذاری کرده است که از جمله مهم ترین آن ها می توان به Airbnb و Dropbox اشاره کرد. بعد از مدت کوتاهی از شروع فعالیت این شتابدهنده Techstars در سال 2006 و Seedcamp در سال 2007 نیز آغاز به کار کردند. و در کمتر از 2 دهه بعد، شتاب دهنده ها در سرتاسر جهان نقش تعیین کننده ای را در رشد و افزایش مقیاس استارتاپ ها ایفا می کنند.

پس از شروع به فعالیت اولین شتابدهنده ها در آمریکا، بستر مناسبی برای رشد استارتاپ ها در آسیا و به خصوص در سنگاپور و هنگ کنگ با توجه به نوآوری های تکنولوژیکی بیشمار و فراوانی نیرو ها شکل گرفت به طوری که این قاره شاهد یک رشد 117 درصدی در فعالیت های سرمایه گذاری بود.

مطابق گزارش جهانی شتاب دهنده ها که توسط Gust درباره تعداد شتابدهنده ها و مبالغ سرمایه گذاری آن ها به تفکیک هر قاره منتشر شد، تا سال 2016 676 شتابدهنده در سرتاسر دنیا اقدام به سرمایه گذاری در بیش از 11 هزار استارتاپ کردند.  مطابق با این گزارش بیشترین تعداد شتابدهنده و بیشترین برنامه شتابدهی برای استارتاپ ها متعلق به قاره اروپا بوده است.

در ایران نیز از سال 1393 با همکاری پارک فناوری پردیس تهران و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مدلی جهت توسعه ی فضای کسب و کار های استارتاپی به تصویب رسید که سرآغازی بر شروع فعالیت های شتاب دهنده ها در ایران شد. به طوری که در اسفند ماه 97 بیش از 30 شتاب دهنده در استان های تهران، البرز، اصفهان، خراسان رضوی، کرمانشاه، یزد، قم و … دایر شد. از جمله شتاب دهنده های ایرانی می توان از آوای تک پردیس(آواتک)، دیموند، شریف اکسلریتور ، شزان ، تریگ آپ ، فینوا ، فردوسی و …. نام برد.  

چگونه می توان وارد یک شتابدهنده شد؟

قبل از اینکه فرم های درخواست شتابدهنده های مختلف را پرکنید و برای عضویت در آن ها درخواست بدهید، باید شتابدهنده مناسب با کسب و کار خود را انتخاب کنید و به جای آن که برای تمام شتابدهنده های دنیا درخواست بدهید، تنها برای شتابدهنده های مناسب خود درخواست بدهید. اما چطور شتابدهنده مناسب کسب و کار خود را انتخاب کنیم؟

در حال حاضر در اکثر شهر های بزرگ ، تعدادی شتاب دهنده وجود دارد. برنامه های شتاب دهی این شتاب دهنده ها به عوامل متعددی از جمله موقعیت مکانی، نوع صنعت ، موقعیت های سرمایه گذاری و نوع جامعه و حجم ارتباطاتی که در اختیار دارند بستگی دارد. موارد زیر به شما کمک خواهد کرد تا استارتاپ مناسب خود را انتخاب کنید.

موقعیت اجتماعی: اینکه خروجی شتاب دهنده چه استارتاپ هایی بوده اند و به چه میزان موفقیت کسب کرده اند اهمیت زیادی دارد. خروج موفقیت آمیز از یک شتاب دهنده ی معتبر، در رزومه ی استارتاپ ، می تواند در مراحل بعدی جذب سرمایه تاثیر مثبتی داشته باشد.

ارتباطات : اینکه شتاب دهنده ی مورد نظر چه ارتباطاتی دارد، تناسب آن با نوع کسب و کار و اینکه چه جامعه ای از متخصصان را به استارتاپ ارائه می دهد. یکی دیگر از فاکتور های مهم پس از خروج از استارتاپ است.

صنعت: صاحبان استارتاپ باید به دنبال شتاب دهنده و برنامه ی شتاب دهی باشند که با محصول و تجارت آن ها مطابقت داشته باشد زیرا منابع آموزشی و مربیگری معمولا برمبنای صنعت فعالیت استارتاپ طراحی می شوند.

موقعیت: برای حضور و استفاده ی راحت تر از منابع و متناسب تر با اکوسیستم بهتر است شتاب دهنده ای در موقعیتی نزدیک به استارتاپ انتخاب شود.

مراحل پذیرش در شتابدهنده ها

برای پذیرش در شتابدهنده ها به طور معمول باید مراحل و فرآیندهای زیر طی کنید:

1- ثبت درخواست:

در این مرحله استارتاپ با ثبت درخواست (معمولا به طور آنلاین) و ارسال اطلاعات لازم، درخواست خود را مبنی بر علاقه مندی به دوره ی شتاب دهی اعلام می دارد.

2- بررسی و دعوت به مصاحبه:

شتاب دهنده معمولا درصد بسیار کمی از متقاضیان دوره های خود را پذیرش می کنند. به طور مثال شتاب دهنده ی Y combinator در هر دوره ی شتاب دهی خود بین 1 تا 3 درصد متقاضیان را پذیرش می کند. ملاک های مهم برای استارتاپ ها جهت پذیرش عبارتند از:

الف) کمینه محصول قابل پذیرش(MVP):

معمولا یکی از شروط بسیار مهم در پذیرفته شدن در یک شتاب دهنده داشتن کمینه محصول قابل پذیرش است معمولا استارتاپ هایی که کسب و کارشان در حد ایده می باشد امکان ورود به دوره ی شتاب دهی را ندارند در بعضی موارد شتاب دهنده ها با برگزاری دوره هایی تحت نام پیش شتاب دهی به کسب وکار هایی که در حد ایده هستند و هنوز محصول اولیه ندارند کمک میکنند تا با نهایی کردن ایده و خلق MVP خود آمادگی ورود به دوره شتاب دهی را پیدا کنند.

ب)مزیت رقابتی برجسته:

اینکه کسب و کار چه ارزش آفرینی می کند؟ چه مشکلی را حل می کند؟چه رقبایی دارد و مزیت رقابتیش نسبت به آن ها چیست یکی دیگر از اصلی ترین ملاک ها بررسی و پذیرش است.استارتاپ ها باید زمان مناسبی را جهت بررسی و تکمیل این قسمت صرف کنند.

ج) تیم قوی:

شتاب دهنده تنها به محصول اهمیت نمی دهند بلکه یکی از فاکتور های مهم جهت رسیدن به موفقیت، اعضای تیم ، مهارت هایشان و همانگی با یکدیگر و تناسب آن ها با کسب و کارشان است.

د) ارتباط گیری و جامعه سازی:

داشتن یک شبکه ارتباطی قوی و جامعه سازی موثر و ایفا کردن نقشی پررنگ در جوامع مرتبط یکی از فاکتور هایی است که تاثیر مثبت بر فرآیند انتخاب کسب و کار در شتاب دهنده دارد.

ه) آموزش پذیری:

یکی دیگر از فاکتور های مهم ، آموزش پذیری است. دوره های شتاب دهی منتور محور است. لذا افراد پذیرش شده باید آموزش پذیر و فروتن باشند تا بتوانند در طول دوره به طرز صحیح از موارد آموزشی و منتور ها بهره ببرند. در ضمن آن ها باید وقت کافی نیز داشته باشند.

به طور خلاصه و کلی منتور شخصی است که در یک حوزه ی خاص دارای تجربه و دانش کاربردی است و تازه کاران آن حوزه را به طور موثر هدایت می کند و تاکتیک های تجربی را به آن ها می آموزد.

در صورتی که استارتاپ ویژگی های مورد نظر شتاب دهنده را داشته باشد پس از بررسی های اولیه  و تایید مدل کسب و کار و درآمد زایی دعوت به مصاحبه می شود و در غیر این صورت معمولا درخواست استارتاپ به همراه دلایل رد می شود. پس از پذیرفته شدن و دعوت به مصاحبه ی حضوری معمولا تمام تیم جهت معرفی خود و بیان مسائل مالی و برنامه ی های رشد  و… ارائه ای بین 10 تا 20 دقیقه می دهد و بعد از داوران به پرسش و پاسخ می پردازند.

3_ پذیرش و آموزش:

بعد از طی مراحل فوق و پذیرفته شدن در شتاب دهنده، امضا قرار داد و مشخص شدن درصد سهام شتاب دهنده از کسب و کار، خدماتی مانند فضای کاری اشتراکی ، دوره ها و ورکشاپ هایی با موضوع های مختلف مانند مشاوره ها حقوقی ، مهارت های ارائه، توسعه ی محصول و … ارائه می شود. فرصت های مشاوره گرفتن از منتور ها، سرمایه گذاران و دیگر متخصصان نیز فراهم است. علاوه بر این ها بودجه ای به طور نقدی و یا خدماتی به استارتاپ اختصاص میابد که استفاده از آن بودجه منوط به تصویب شتاب دهنده است. همچنین شتاب دنده با ایجاد فرصت هایی امکان جامعه سازی و افزایش ارتباطات را برای کسب و کار فراهم می آورد.

4_ demo day ( روز ارائه):

در پایان پس از پشت سر گذاشتن دوره ی شتاب دهی ، روز ارائه فرا می رسد. در این روز استارتاپ ها باید کسب و کار ، پیشرفت هایش و  موارد دیگر را به سرمایه گذاران ارائه دهند تا با پیدا کردن سرمایه گذار از برنامه ی شتابدهی با موفقیت خارج شده و وارد فاز بعد استارتاپ و سرمایه گذاری شوند.

تفاوت شتابدهنده ها و مراکز رشد

شتاب دهنده ها و مراکز رشد هر دو ارائه دهنده ی برنامه هایی هستند که در مراحل اولیه و بذری، آماده کمک به استارتاپ ها می باشند. اما تفاوت هایی اساسی میان این دو وجود دارد که این به جهت تناسب با استارتاپ های ورودی به این برنامه ها از اهمیت زیادی برخوردارند.

اولین و مهم ترین تفاوت میان این دو در مرحله استارتاپ پیش از ورود به این مراکز است. شتاب دهنده ها عموما پذیرای استارتاپ هایی هستند که ایده آن ها به حد مناسب پیشرفت داشته و کمینه محصول قابل پذیرش خود را تولید کرده اند اما مراکز رشد عموما کسب و کار هایی که در مراحل اولیه خود قرار دارند و ایده ی آن ها هنوز به بار نرسیده است را نیز می پذیرند. تفاوت بعدی در سطح و نوع خدمتی است که ارائه می دهند همان طور که از نام شتاب دهنده مشخص است شتاب دهنده با هدف شتاب دهی و افزایش مقیاس استارتاپ ها خدمت رسانی می کنند این در حالی است که مراکز رشد عموما به افراد کمک می کند که ایده ها خود را پرورش دهند و آن ها را به کسب و کار های نوپا تبدیل کنند البته کسب و  کار ها در هر مرحله ای از فرآیند رشد خود که باشند امکان ورود به شتاب دهنده ها و مراکز رشد را دارند اما بیشتر به روال گفته شده است. تفاوت بعدی در دوره ی های زمانی است. شتاب دهنده برنامه های معمولا کوتاه مدت کمتر از یک سال با دوره های زمانی مشخص است اما بازه زمانی معینی برای مراکز رشد مشخص نشده است و تا چندین سال می تواند این روال ادامه داشته باشد. در مورد فرایند انتخاب و پذیرش کسب و کار ها هم تفاوتهایی بین این دو وجود دارد. فرآیند پذیرش شتاب دهنده ها به شدت رقابتی است و هرچند این برنامه ها معمولا درخواست برای این برنامه ها با محدودیت خاصی همراه نیست اما معمولا کسب و کارهایی که در صنعت های مورد نظر آن ها فعالیت دارند را جذب میکنند  این در حالی است که مراکز رشد معمولا فرایند های ساده تری دارند و یا فقط کسب و کارهای متناسب با نوع فعالیت خودشان را جذب می کند به طور مثال مرکز رشد دانشگاه فردوسی مشهد فقط پذیرای شرکت هایی است که بیش از 51 درصد سهامشان متعلق به دانش آموختگان یا اساتید دانشگاه فردوسی است.

یکی دیگر از موارد تفاوت بحث آموزش و منتورینگ است، دوره های شتاب دهی بر پایه ی منتورینگ می باشد و مباحث آموزشی بر اساس نیاز کسب و کار به آن ها آموزش داده می شود ولی آموزش در مراکز رشد به برجستگی این موضوع در  شتاب دهنده ها نیست هرچند که مراکز رشد معتبر معمولا برای اعضای خود دوره و کارگاه های آموزشی برگزار می کنند ولی این دوره ها لزوما و به طور خاص بر اساس کمبود های هر کسب و کار به آن ها ارائه نمی شود و می تواند دوره هایی کلی با مضمامین مفید برای همه تلقی شود این در حالی است که در شتاب دهنده ها افزون بر این قبیل دوره ها ، تکنیک های کسب و کار متناسب با شرایط هر کدام توسط خبرگان این حوزه یا منتور ها به آن ها ارائه شود که همین موضوع باعث می شود وقت کسب و کار ها با شرکت در دوره هایی که لزوما متناسب با نیازشان نیست تلف نشود و فرآیند کسب دانششان سرعت گیرد.

فضای کار اشتراکی:

فضا کاری اشتراکی، فضاهایی است که استارتاپ ها، فری لنسر ها ، افرادی که مرتبا در سفر هستند و … در آن در کنار یکدیگر فعالیت می کنند. هزینه ی این فضاها به نسبت اجاره ی دفاتر کار و فضاهای کاری مستقل ارزان تر است و معمولا امکاناتی مثل اینترنت و قهوه و چای و … را به طور رایگان ارائه می کنند. بعضی شتاب دهنده ها و مراکز رشد نیز ارائه دهنده ی فضاهای اشتراکی هستند و این فضاها را در اختیار افراد قرار می دهند. در حال حاضر فضا های اشتراکی در برخی از شتابدهنده های مستقر در تهران، به ازای هر صندلی در ماه مبلغی بین 200 تا 600 هزار تومان اجاره داده می شود.

میزان سرمایه گذاری و سهام دریافتی در شتابدهنده ها چقدر است؟

میزان سرمایه گذاری و سهام دریافتی شتاب دهنده ها با توجه به مواردی که در بالا گفته شد، متفاوت است و مقدار استانداردی برای آن نمی توان تعیین کرد. به عنوان مثال شتابدهنده 500 Startups ، در ازای 6 درصد مقدار 150 هزار دلار می پردازد. درحالی که  Y Combinator مبلغ 120 هزار دلار در ازای 7 درصد و Techstars 118 هزار دلار به ازای 7 تا 10 درصد از استارتاپ ها دریافت می کنند.

در ایران نیز میزان سرمایه گذاری و سهام دریافتی متفاوت است به گونه ای که شتاب دهنده ای در تهران تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان به ازای 10 تا 15 درصد سهام ،شتاب دهنده ای در مشهد به ازای خدمات و 25 میلیون تومان سرمایه‌گذاری، %15 از سهام استارتاپ‌ را دریافت می نماید.

نرخ بازگشت سرمایه در شتابدهنده ها چقدر است؟

به طور عمومی 36 درصد شتاب دهنده های سرتاسر جهان ،جهت کسب سود فعالیت نمی کنند و هدف آن ها ارتقا و پیشرفت در مسائل و صنایع عمومی مانند بحث سلامت و آموزش فعالیت است. و مابقی شتابدهنده ها یعنی در حدود 64 درصد آن ها جهت کسب سود فعالیت می کنند. اما نرخ بازگشت سرمایه در شتابدهنده چقدر است و آن ها چه مقدار سود از سرمایه گذاری های خود کسب می کنند.

معمولا برای بسیاری از کسب و کارهای دیگر از نرخ بازگشت داخلی سرمایه (IRR) استفاده می شود اما صاحب نظران حوزه ی استارتاپ و شتاب دهنده این شاخص را سنجه ی مناسبی برای شتاب دهنده ها نمی دانند چرا که این شاخص به تعداد زیادی عامل بستگی دارد. همچنین مشخص کردن یک نرخ بازگشت مشترک برای شتاب دهنده ها نیز به دلیل محدود بودن عمر عرصه ی شتاب دهنده ها هنوز ممکن نیست چرا که تجربه نشان داده است که به طور متوسط بین 7 تا 9 سال برای یک سرمایه گذاری خطر پذیر زمان می برد تا یک خروج موفقیت آمیز داشته باشد این در حالی است که این حوزه بسیار تازه است و قدیمی ترین شتاب دهنده از سال 2005 شروع به کار کرده است. ولی اگر با وجود در نظر گرفتن تمام موارد گفته شده بخواهیم نرخ جهانی مشترکی ارائه دهیم صاحب نظران این عدد را بین 30 تا 40 درصد می دانند. هرچند که آن ها “مجموع بازگشتی در طی عمر هر سرمایه گذاری” را شاخص مناسب تری می دانند.

نویسنده: هانیه عرب | کارشناس تحقیقات بازار